Конституцияның 30 жылдығы: Ата заң – азат елдің арқауы

JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігі Ата заңның 30 жылдығына орай еліміздің Конституциялық даму жолына шолу жасап, негізгі кезеңдер мен маңызды реформаларға назар аударады. Бұл – тек тарихи деректер тізбегі ғана емес, Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу хронологиясы, демократиялық мемлекет ретінде даму бағдарының айқын көрінісі.

Қазақстан Республикасының Конституциясы – тәуелсіздігіміздің тірегі, құқықтық мемлекет пен әділетті қоғамның алтын арқауы. Биыл еліміздің Негізгі Заңына – 30 жыл. Бұл – тек қана уақыт межесі емес, сонымен қатар, мемлекетіміздің қалыптасуы мен дамуы жолындағы маңызды тарихи белес.

Тарих беттері: Конституция қалай қабылданды?

1995 жылдың 30 тамызы – ел жадында мәңгілікке сақталған күн. Дәл осы күні бүкілхалықтық референдум нәтижесінде қазіргі қолданыстағы Конституция қабылданды. Қатысушылардың 90 пайыздан астамы жаңа Негізгі Заңды қолдап дауыс берді. Бұл Конституция тәуелсіз Қазақстанның құқықтық негізін қалап, президенттік басқару үлгісін бекітті, билік тармақтарының (заң шығарушы, атқарушы және сот) ара-жігін нақты ажыратып берді.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, бұл құжат – Қазақстанның зайырлы, құқықтық, демократиялық әрі әлеуметтік мемлекет ретінде даму жолын айқындаған басты бағдаршам.

Конституциялық реформалар – заман талабына сай жаңғыру

Өткен отыз жыл ішінде Конституцияға алты мәрте түзету енгізілді: 1998, 2007, 2011, 2017, 2019 және ең ірісі – 2022 жылы. Әрбір өзгеріс – мемлекеттің саяси, әлеуметтік сұранысына жауап ретінде қабылданған тарихи шешім.

• 1998 жылы президенттік өкілеттік мерзімі 5 жылдан 7 жылға ұзартылды.
• 2007 жылы партиялық жүйе күшейтіліп, Мәжіліс сайлауы партиялық тізім бойынша өтетін болды.
• 2017 жылғы реформалар президенттік өкілеттіктердің бір бөлігін Парламент пен Үкіметке беруді көздеді.
• 2022 жылғы 5 маусымдағы референдум – конституциялық даму жолындағы бетбұрысты кезең.

2022 жылғы түзетулердің ауқымы ерекше: Конституцияның үштен бір бөлігіне – 33 бабына өзгеріс енгізілді. Бұл – «Суперпрезиденттік» басқару формасынан бас тартып, билік тармақтарының теңгерімін орнықтыруға, демократиялық институттарды нығайтуға бағытталған маңызды қадам.

2022 жылғы өзгерістердің негізгі бағыттары:

• Президенттің саяси партияда болуына тыйым салынды;
• Сенат пен Мәжілістің құрылымы мен өкілеттігі қайта қаралды;
• Конституциялық кеңестің орнына Конституциялық сот құрылды;
• Азаматтарға Конституциялық сотқа тікелей жүгіну құқығы берілді;
• Жер мен табиғи ресурстар халыққа тиесілі деп заңмен бекітілді;
• Тұңғыш Президентке қатысты арнайы нормалар алынып тасталды.

Бұл өзгерістер – тек құқықтық түзетулер емес, ел болашағын айқындайтын саяси жаңғырудың өзегі.

30 жылдыққа орай нақты қадамдар

Конституцияның 30 жылдық мерейтойы аясында Мемлекет басшысының тапсырмасымен рақымшылық туралы заң қабылданды. Бұл қадам 15 мыңнан астам адамға қатысты болады. Әсіресе қарттар, мүгедектер, әйелдер мен алғаш рет қылмыс жасаған азаматтарға жеңілдік қарастырылған.

Ата заң – болашақтың кепілі

Конституция – жай ғана заңдар жиынтығы емес. Ол – әрбір қазақстандықтың құқығын қорғайтын, әділет пен теңдік принциптерін қамтамасыз ететін, мемлекет пен қоғам арасындағы келісімді бекітетін қасиетті құжат.

Үш онжылдық ішінде Конституция елмен бірге жаңарып, нығайып, заман талабына бейімделіп отырды. Ол – елдің ішкі тұрақтылығының, халықаралық беделінің және азаматтық қоғам дамуының берік тірегі.

Конституцияның 30 жылдығы – Тәуелсіз Қазақстанның өткені мен бүгінін бағамдап, болашағын бағдарлайтын маңызды межелік кезең. Бұл – еліміздің жаңғыруына жол ашқан тарихи құжаттың өміршеңдігін дәлелдейтін уақыт.