Мемлекет халыққа азық-түлікке арналған «талон» беруді бастайды

TradingEconomics.com сервисінің деректері бойынша, әлемдік инфляция рейтингінде Қазақстан бүгінде алғашқы ондыққа, ал Азияда алғашқы бестіктің қатарына кіреді (рейтингте Түркия Еуропаға енгізілген), деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігі.

Қазақстаннан алда тек тәуелсіздігін жоғалтқан, күйзелісте отырған Палестина (2025 жылғы шілдеде жылдық инфляция 59,35%), халықаралық санкциялар мен блокададағы Иран (38,7%), соғыстан кейін қалпына келіп жатқан Сирия (15,87%) және экономикасы қираған Ливан (14,3%) тұр.

Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, 2025 жылғы тамызда жылдық инфляция рекордтық 12,2% болды. Дегенмен, елдегі ақшаның құнсыздануы мен тауарлар мен қызметтердің қымбаттауының нақты деңгейі бұдан да жоғары болуы ықтимал.

Баға өсімі:

• Тамызда азық-түліктен: шоколад – 3,8%, кофе мен лимон – 2,6%, кілегей – 1,4% қымбаттады.

• Азық-түлік емес тауарлардан: зергерлік бұйымдар мен сағаттар – 1,6%, жеке қолданыс тауарлары – 0,8% өсті.

• Кептірілген жеміс пен жаңғақ – 2,3%, асхана құралдары – 5,9%, үтіктеу тақтасы – 5,8%, электр еттартқыш – 3,1% қымбаттады.

• Стоматологиялық қызметтер – 1% көтерілді.

• 2024 жылғы тамызбен салыстырғанда, аяқ киім жөндеу – 9,4%, тұрғын үйді жөндеу және күтіп-баптау – 7,1%, спортзал қызметтері – 9,3%, бассейн қызметтері – 10% өскен.

Халықтың наразылығы:

Бағаның күн сайынғы өсуі халықтың наразылығын күшейтіп жатқан тұста Мәжіліс депутаты Ермұрат Бапидің «мен халықтың қымбатшылықтан жапа шегіп жатқанын көрмедім» деген сөзі қоғамда резонанс тудырды.

Кеңестік тәжірибемен ұқсастық:

КСРО-да тауар жетіспеушілігі кезінде талон жүйесі енгізілген еді. Ол Азамат соғысы, ІІ Дүниежүзілік соғыс жылдары және 30-жылдары қолданылды. Кейін қайтадан 1989-1991 жылдары кең көлемде пайдаланылып, 1993 жылы еркін саудаға көшуімен жойылды.

Қазір бұл жүйе Қазақстанда жаңа бейнеде қайта оралғандай. inbusiness.kz сайтының жазуынша, Ақкөл қаласында азық-түлікті жеңілдікпен сатып алуға мүмкіндік беретін цифрлық ваучер жобасы іске қосылған. Премьер-министр Олжас Бектенов Сауда министрлігіне 1 қазанға дейін Көкшетау мен Павлодарда пилоттық жобаны бастауға тапсырма берген. Алғашқы кезеңде 5 мыңға жуық атаулы әлеуметтік көмек (АСП) алушы қамтылады. Егер жоба сәтті болса, ол бүкіл елге тарайды.

Әлеуметтік көмек пен қаржыландыру:

2025 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша АСП 259,7 мың адамға (48,3 мың отбасы) 18,6 млрд теңгеге тағайындалған. Жылдық бюджет – 110,7 млрд теңге.

Жобаны BTS Digital компаниясы жүзеге асырады. Бұған дейін олар «Әлеуметтік әмиян» жүйесін және eOtinish порталын енгізген болатын.

Компания өкілі Ержігіт Балқыбеков үкімет отырысында жаңа жобаны таныстырды. Оның айтуынша, жүйе eGov Mobile қосымшасындағы «Әлеуметтік әмиян» арқылы іске асады. Әр отбасы мүшесіне 1 айлық есептік көрсеткіш (2025 жылы – 3932 теңге) көлемінде ваучер беріледі. Мысалы, 4 адамнан тұратын отбасы 16 мың теңгеге жуық жеңілдік ала алады.

Жұмыс істеу механизмі:

• Қатысушылар тізімі «Цифрлық отбасы картасы» арқылы қалыптастырылады.

• Дүкен кассасында QR-код көрсеткенде 19 тауар түріне жеңілдік беріледі (нан, май, ұн, жұмыртқа, жарма, көкөніс, ет, сүт өнімдері).

• Нарықтық баға мен жеңілдетілген баға айырмасы ваучерден алынады, қалғанын сатып алушы төлейді.

Қаржыландыру:

Жобаға әкімдіктердің тұрақтандыру қорларынан 100 млрд теңге бөлінеді:

• 35 млрд – сауда желілерін жеңілдетілген несиелеуге,

• 65 млрд – фермерлерден өнімді форвардтық сатып алуға.

Бұл ретте, егер осы қаражатты 245 мың АСП алушыға таратса, әрқайсысына 408 мың теңгеден тиер еді. Бірақ шын мәнінде аз қамтылғандарға айына 4 мың теңге шамасында ғана беріледі. Негізгі қаржы бизнес пен делдалдарға бағытталмақ.

Сонымен қатар, жеңілдік тек тауар құнының 25%-ына дейін ғана беріледі. Ал ірі дүкендер онсыз да 50–70%-ға дейінгі жеңілдіктерді акция түрінде жиі ұсынады.

Бұған қоса, Қазақстан жуырда сиыр етінің экспортын уақытша шектеген болатын. Сондықтан жаңа жоба кейбір топтардың лоббиі іспетті көрінеді.