Әдебиет – ұлтты тәрбиелейтін мәңгілік мектеп

Қазақ әдебиеті – халықтың рухани тірегі әрі тәрбиелік қазынасы. Ол ұрпақты биік мұраттарға жетелеп, адамгершілік пен парасаттылыққа үндейді. Бұл – ұлттың мәңгі жасайтын шын мәніндегі рухани қазынасы, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігі тілшісі өзінің лонгридінде.

Ұлттың рухани болмысын қалыптастыратын ең ұлы құралдың бірі – сөз өнері. Әдебиет тек оқиғалар мен сезімдерді суреттейтін көркем дүние ғана емес, ұрпақты тәрбиелейтін, қоғамды түзейтін, халықтың болашағына бағдар беретін үлкен мектеп. Ақын-жазушының әрбір сөзі адам санасына сәуле түсіріп, жүрекке із қалдырады, жақсы мен жаманды айыруға жетелейді. Қазақ қоғамында бұл миссияны ең жоғары деңгейде атқарған тұлға – Абай Құнанбайұлы.

Абайдың шығармашылығы – халықтық ойлау кеңістігін жаңғыртқан, ұлттық тәрбиенің жаңа белесін айқындаған рухани мектеп. Оның өлеңдері мен қара сөздерінде адамгершілікке, адал еңбекке, ғылым мен білімге үндеу жатыр. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңіндегі бес асыл іс пен бес жаман қылық туралы ойлары жастарға бағытталған айқын бағдаршам іспетті. Ол адам бойындағы ар, ұят, иман, намыс, парасат секілді қасиеттерді бірінші орынға қойды. «Еңбек қылсаң ерінбей, тояды қарның тіленбей» деген жолдары елдің санасында нақылға айналып, ғасырлар өтсе де өзектігін жоғалтқан жоқ.

Ақын ең алдымен еңбексіздікті, қулық-сұмдықты қатты сынады. «Қартайдық, қайғы ойладық» өлеңінде жастардың терін сатпай, көз сатып күн кешуін ашына сынап, ондай жолдың баянсыз екенін айтты. Абайдың ойынша, шынайы бақыт – ғылымға ден қойып, адал еңбектен табылған несібе. Бұл идея оның шығармаларының өзегіне айналды.

Ұлы ақынның табиғат лирикасы да тәрбие құралы ретінде маңызды. «Жазғытұрым», «Жаз», «Күз», «Қыс» өлеңдері дала өмірінің көрінісін ғана емес, ұлттық мінез-құлықтың айнасын бейнелейді. Табиғатпен етене тіршілік еткен қазақтың болмысын суреттей отырып, ақын ұрпақты сұлулықты сезінуге, табиғатты аялауға, өмірдің мәнін түйсінуге баулиды. «Түйе боздап, қой қоздап, қорада шу...» деп басталатын шумақтарда халық тіршілігі табиғатпен бірге өріліп, ұлттық болмыс көркем бейнеге айналады.

Абай үшін тәрбиенің бастауы – отбасы. Ол ата-ананың үлгісін, ананың сүтін баланың бойына дарыған ізгіліктің қайнар көзі деп санады. «Адамның бір қызығы – бала деген» деген өлең жолдарында ұрпақ тәрбиесіне мән беруді ең басты міндет ретінде қарастырды. Бұл ой бүгінгі қоғам үшін де өміршең: отбасындағы тәрбие – ұлттың болашағының кепілі.

Әдебиеттің ең үлкен әсері – балаларға тигізер ықпалында. Балалық шақ – тұлғаның қалыптасу кезеңі. Осы шақта оқылған әрбір кітап, әрбір өлең жолы болашақ азаматтың мінезі мен дүниетанымын айқындайды. Абайдың «Баланы оқытуды жек көрмедім» деуі – білімнің балалықтан басталу керектігін көрсетеді. Оның қара сөздері балалардың ой-санасына жеңіл, қарапайым тілмен әсер етіп, адалдық пен ізгілікке баулиды. Мағжан Жұмабаевтың «Мен жастарға сенемін!» өлеңі жас буынға сенім сыйласа, Мұқағалидың «Үш бақытым» жыры балаға ел мен жердің қадірін ұғындырады. Әдебиет арқылы бала өз Отанын сүюді, ата-анасын құрметтеуді, табиғатты аялап, достықты бағалауды үйренеді.

Абайдың салған сара жолын ХХ ғасырда Мағжан Жұмабаев пен Мұқағали Мақатаев жалғастырды. Мағжан «Мен жастарға сенемін!» өлеңінде жаңа дәуірдің ұрпағына үміт артып, оларды өнер мен білімге құштар болуға шақырды. Оның сөзі – Абайдың жастарға деген сенімі мен ғылымға үндеуінің жаңғырығы. Ал Мұқағали Мақатаев «Үш бақытым», «Отан» жырларында туған жерге адалдықты, елге қызмет етудің қасиеттілігін алға қойды. Бұл – әдебиеттің тәрбиелік дәстүрінің үзілмегенін, әр дәуірде жаңа қырынан жалғасып отырғанын дәлелдейді.

Әдебиет – халықты ұйыстыратын, ізгілікке тәрбиелейтін, елдің рухын көтеретін мәңгілік мектеп. Абайдың даналығы, Мағжанның сенімі, Мұқағалидың отаншылдығы – жас ұрпаққа бағдар беретін шамшырақ. Балалар әдебиетпен сусындаған сайын, олардың қиялы байып, мінезі шыңдалып, болашағы нұрлана түседі.