Бала ана тілін жетік меңгерсін десеңіз...

Адам мәдениетінің, оның ойлауының, интеллектінің маңызды көрсеткіштерінің бірі – сөйлеу мәнері. Демек, ерте балалық шақта алғаш рет нақты грамматикалық құрылымы жоқ жеке сөздер түрінде пайда болған сөйлеу мәнері біртіндеп байытылып, күрделене түседі. Мектеп жасына дейінгі баланың бастапқы даму сатысында оның сөйлеу дағдысының дамуын бағаламау мүмкін емес, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігінің тілшісі.

Бала тәрбиесімен көптен бері айналысып келе жатқан тәжірибелі педагог Жұлдыз Болатқызының айтуынша, дұрыс сөйлей алу бала тілінің ерте не кеш шығуымен қалыптасады. Қазір мектеп жасына дейінгі бала тілінің уақытында шығуы, жас ерекшелігіне сай сөздік қорының толығуы – өзекті мәселелердің бірі. Өйткені тілдің дұрыс емлемен қалыптасуы баланың даму ортасына байланысты болып, отбасындағы, ауладағы орыс тілінің үстемдігі кесірінен өз мемлекеттік тіліміздің орны ақсап жатыр. Ана тіліміздің шұрайлы тіркестері, көркемдік сипаты, тарихи құрылымы күннен-күнге сарқылып келеді.

Сондықтан баланың жасынан игеруге тиіс дағдыларын кіріктіру арқылы сөйлеу мәдениетіне баулу, мектеп жасына дейінгі балалардың жетекші әрекеті – ойын десек, осы ойын тәсілдерін түрлендіру арқылы жас ерекшелігіне сай даму ортасын ұйымдастыру, қолайлы, бала еркіндігін сақтай отырып, «қате» пікірін қолданбай, балаға қажетті сөздерді күнұзақ меңгерту, оны олардың сөйлесуі кезінде пайдалана алуын қадағалау, диагностикалау – педагогтердің басты міндеттерінің бірі. Осы орайда Оқу-ағарту министрінің №394, 422, 348 бұйрықтары негізінде іске асып жатқан «Тілге бойлау» пилоттық жобасының маңызы зор. Әсіресе, бұл жобаның балабақшаға енгізілуі – баланың болашақ тілдік, тұлғалық, зияткерлік дамуының іргетасын берік қалыптастыруға бағытталған маңызды қадам.

Алайда қазір балаларда тілінің кеш шығуы, сөздік қорының аздығы, сөйлеу мәдениетінің төмендігі сияқты мәселелер жиі кездеседі. Кей бала сөйлейді, бірақ оның сөздік қорының жұтаңдығы да байқалады. Бұл ретте сөздік қор – баланың ойлау қабілетінің, түсінуінің және сөйлеу қарқынының көрсеткіші десек, оның аздығы қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауын қиындатады, танымдық қабілеттерінің дамуын тежейді, өз ойын еркін жеткізуіне кедергі келтіреді. Сондықтан балабақша тәрбиешісі оқу мен ойын барысына жаңа сөздердің енгізілмеуі, балаға жүктелетін тілдік тапсырмалардың аздығы, отбасындағы тіл мәдениетінің төмендігі сияқты мәселелерге назар аударуға тиіс. Ата-ана да үй жағдайында баламен жиі, нақты және бай тілде сөйлесуге, кітап оқытуға, сурет бойынша әңгіме құрауға, сұрақ-жауап, сипаттау, салыстыру тапсырмаларын көбірек беруге, теледидар мен гаджеттің уақытын шектеуге тырысуы керек.

Басты ескерер жайт, тіл – ұлттың тірегі, адамның жандүниесін көрсететін айна. Демек әр халықтың өз мәдениеті бар десек, сол мәдениеттің ажырамас бөлігі – осы тіл. Сондықтан біз өз ана тіліміздің қолданыс аясын кеңейту, мемлекеттік тілді ғылым мен білім тіліне айналдыру, цифрлы кеңістіктегі рөлін арттыру сияқты маңызды мәселелерге баса назар аударуға міндеттіміз.

–Бір қуанарлығы, бүгінде біздің қоғамда да адамзаттың дамуына зор ықпалы бар жаппай желілік білім беру, жасанды интеллект, цифрлық сауаттылық кеңінен қолданылып отыр. Ал бұл өзгерістер педагогтердің білім деңгейін көтеруге еріксіз итермелейді. Себебі цифрлық технологиялар мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуға жаңа мүмкіндіктер аша бастады. Сәбидің тілін дамытудағы сол тиімді әдістердің бірі – дағдыларды кіріктіру (интеграциялау). Цифрлық технологиялар мұндай кіріктіруді оңтайлы, ұтымды іске асыруға мүмкіндік береді. Мысалы, барлық дерлік балабақшада ақылды тақтаны қолдану белсендірілген. Ол арқылы интерактивті тапсырмалар орындау баланың қызығушылығын оятады. Ондағы сөздік қорды байытуға арналған суретті жұмбақтар, дыбыстар мен әріптерді сәйкестендіру ойындары, қысқа мультфильмдерден кейін сұрақ-жауап түрінде диалог құру, т.б. қолданылып келеді. Мобильді қосымшалар және Balapan, BilimLand, «Күнделік», LearningApps сынды онлайн платформалар арқылы балаларда тыңдау арқылы сөздерді түсіну, сурет бойынша әңгіме құрастыру, сөздерді дұрыс дыбыстау және сөйлем құрастыру жаттығулары және т.б. тәсілдер күн сайын түрленіп, баланың тілдік құзыреттілігін арттыруға сеп болып отыр, – дейді Жұлдыз Болатқызы.

Демек, отандық цифрлы платформалар бағытының да ұлттық құндылыққа сай болуы, өскелең ұрпаққа қазақы тәрбие беретін мультимедиялық бағдарламалар дайындау – қазіргі заман талабы. Интернет, желілік ақпаратпен өсіп жатқан балалардың жағдайын, дұрыс контенттерді қарауын қаласақ, әрине, қазақы нақышты бағдарламалардың көбірек болуын қамтамасыз ету шарт.