Жаңа оқу жылына мемлекеттік білім беру гранттары қалай бөлінді?

Жалпы, биыл 2025-2026 оқу жылына бакалавриат деңгейінде дайын кадрлар үшін 77 мыңнан аса мемлекеттік білім беру гранты бөлінген. Жіктеп айтқанда, оның 60 пайызы – техникалық, 20 пайызы – педагогикалық мамандықтар және қалған 20 пайызы басқа қажеттіліктерге бағытталған, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігі.

Еске сала кетсек, мемлекеттік гранттарды беру тәртібі 2020 жылғы 7 шілдедегі №286 «Білім беруге гранттарды тағайындау, сондай-ақ жоғары білім алу процесінде бос қалған мемлекеттік білім беру гранттарын беру қағидалары туралы» бұйрықта бекітілген. Бұл құжат шәкірттерді конкурстық негізде таңдау, гранттарды бөлудің негізгі ережелері сияқты мәселелерді қамтиды. Кейін ол бұйрыққа өзгерістер енгізіліп, 2022 жылғы 19 желтоқсанда №191 бұйрық шықты.

Әдетте конкурс негізі ҰБТ нәтижесі мен пәндік (бейіндік) балдарға сүйеніп жүргізіледі. Бұл ретте Азия техникалық университеті (AITU) сияқты кейбір оқу орындары мынадай нақты талаптарды белгілеген: физика+математика пәндері бойынша кемінде 75 балл талап етілуге тиіс.

Ал биыл грант конкурсына қатысу тәртібі бойынша қажетті құжаттар 13-20 шілде аралығында қабылданған болатын. Сол сәтте барлығы 113 мыңға жуық өтініш (былтырғыдан 9 мыңға көп) түскен. Салааралық бөлініс бойынша үзінді келтірсек, инженерлік/өңдеу/құрылысқа – 18 846, педагогикалық ғылымдарға – 13 226, жаратылыстану/математика/статистикаға – 9 188, ауылшаруашылығы және биоресурстарға – 2 379 грант тиесілі. Өйткені техникалық салаларға тиетін үлес индустрияландыру, инфрақұрылым, цифрландыру мен энергетикалық ауысым сценарийлері үшін кадрлық резервті күшейтеді. Ал АКТ, инженерлік және жаратылыстану бағыттарына беріліп отырған үлкен пакет цифрлық экономиканың өсуімен үйлеседі. Педагогикаға беру – мұғалім тапшылығын жүйелі қысқарту (жалақы, мәртебе, ауыл мектептерінің кадр мәселелерімен кешенді байланысқан) мақсатын көздейді. Ауыл шаруашылығы гранттарының тұрақты пакеті болса, өңдеу, АӨК-інің өнімділігін өсіру, су/климат тәуекелдерін басқару тұрғысынан зор маңызға ие.

Енді студенттік стипендияларға тоқталсақ, бакалавр деңгейіндегі стипендия 2025 жылға дейін 36 660 теңгеден 41 898 теңгеге дейін (белгілі бір пәндер – педагогикалық ғылымдарда 58 800 теңгеден 67 200 теңгеге дейін) жеткізілді.

Ғылым және жоғары білім министрлігінің мәліметінше, бакалавриат, магистратура, интернатура/резидентура топтары үшін стипендия 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап жалпы көлемі 44 516 теңге деп белгіленген. Жаңартылған бұл сомаларды министрлік түсіндіріп, мемлекеттік медиа хабарлады. Негізгі бағыт – бакалаврлар мен колледж студенттеріне айтарлықтай өсім, магистрант/докторантқа да елеулі индексация. Ал жергілікті ЖОО-ның ішкі ережелері мен «жоғары стипендия» шарттары сақталады.

Студенттерге ескерту: ресми egov.kz немесе gov.kz ресми сайттары арқылы грант және стипендияларды тағайындаудың нақты тәртіптері мен критерийлерін біліп алуға болады. Әр оқу орнының шарттарын зерттеген жөн. Өйткені кей университет өз талаптарын (мақсатты пәндер, минималды балл, әлеуметтік квоталар) бекітіп қоюы мүмкін. Сондай-ақ testcenter.kz сияқты кейбір ресми порталдарда конкурстық және өту баллдары жарияланады. Бұл көрсеткіштер алдағы болжаулар мен стратегия құру үшін маңызды.

Бұл шолуымыз негізінен мемлекеттік грант жүйесінің көлемі, бөлінісі, конкурс жүргізу тәртібі, заңдық негіздері мен стипендияның даму динамикасын қамтиды.

Басты ескерер жайт, негізінен заң мен қағидалар әлеуметтік топтарға қосымша мүмкіндіктер береді. 2025 жылғы түсіндірмелер мен ресми материалдарға сәйкес, нақты квоталар мыналар:

Ауыл квотасы – 35 пайыз;

Кәмелетке толмаған жетімдер, мүгедектігі бар балалар және І–ІІ топтағы мүгедектігі бар азаматтардың балалары – ерекше санаттар;

Қандастарға квота – шамамен 4 пайыз (құжат тапсыру талаптары бөлек көрсетілген);

Ұрыс қимылдарына қатысқан ардагерлерге теңестірілгендер – 0,5%.

Бірақ бұл квоталар – талапкерге берілетін екінші мүмкіндік. Үміткер алдымен жалпы конкурсқа қатысады да одан өте алмаса ғана квоталық орындарға тартылады.

Биыл ҰБТ үшін шекті деңгейлер өзгерген жоқ. Мысалы, көпшілік мамандықтар – 50 балл (бұл – мемлекеттік емес ЖОО-лар үшін минимум көрсеткіш). Ал ұлттық университеттерде – 65, медицина саласында – 70, педагогика және құқықта – 75 балл. Одан өзге, ауыл шаруашылығы, ветеринария сияқты кейбір салаларда – 60 балл (бұл әртүрлі ресми материалдарда бөлек көрсетіледі).

Жалпы, сараланған (ішінара өтелетін) гранттарға былтыр пилот ретінде 300 орын бөлінсе, биыл да сол көрсеткіш қамтылып отыр. Үміткер шығынның бір бөлігін өзі оқу несиесімен өтейді. Оған қатысты байқау негізгі конкурс аяқталғаннан кейін өтеді.

Мерзімді әскери қызметшілерге әлеуметтік бейімделу және білімге қолжетімділік үшін 2 010 арнаулы грант бөлінгенін де айта кеткен жөн. Сонымен қатар, «Қазақстан халқына» қоры 2025-2026 оқу жылына әлеуметтік осал санаттар үшін 500 грант (толық оқудың ақысы өтеледі) бөліп отыр.

Ескерту: нақтылы сомалар ЖОО-ның нормативтері мен министрліктің жыл сайынғы актілеріне сай бекітіледі және стипендияның «жоғары» түрі үздік оқығандарға институционалдық тәртіппен беріледі.

Дәулет АСАУ