Тегін гранттың бай баласына берілмегені маңызды

Қазір елімізде білім грантын өтеуге қатысты заң талаптары жеңілдетілген. Енді ЖОО-да грантпен білім алған түлектер оны мамандық бойынша бұрынғыдай тек мемлекеттік ұйымдарда ғана емес, жекеменшік мекемелерде де өтей алады, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігінің тілшісі.

Жалпы, мемлекеттік грант арқылы білім беруге қатысты өзгерістер «Білім туралы» заңға 2016 жылы енгізілген болатын. Содан бері студенттер оқуын аяқтаған соң мамандығы бойынша мемлекеттік мекемелерде 3 жыл жұмыс істеуге міндеттелетін. Кейін бұл норма 2017-2018 академиялық жылдан бастап мемлекеттік тапсырыс есебінен жоғары оқу орындарына түскен барлық студентке қолданылды. Сондай-ақ білім туралы заңға жаңа норма енгізіліп, енді көпбалалы, толық емес және жас кезінен мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған отбасылардың балалары үшін арнайы гранттар қарастырылған. «Бұл не деген батпан құйрық, тегіннен-тегін жатқан құйрық?!» дегенді де ескерсек, осы орайда таяқтың екінші ұшы қылтиып-ақ тұр.

Біріншіден, ауыл жастарының грантқа түсуіне квота бөлінгенмен, кейін олардың 10 пайызынан сол қаражатты қайтаруы сот арқылы талап етілген. Ал қарызын өтеуге міндеттелетінін де, міндеттелмейтінін де есептегенде, оқуды жылына 10-13 мың түлек тәмамдайды екен. Демек, бұл – қарызын қайтарушылар әлгі 10 пайыздан да көп деген сөз. Бұл жолы мемлекет ауылда «екі қолға бір күрек» іздеген жастар үшін бос жұмыс орны болмайтынын ескермей отыр. Тек мемлекеттік гранттың ақырын айыппұл арқалатумен аяқтауға әуес. Әйтпесе, қазір ауыл тұрмақ, қаланың өзінен мамандық бойынша жұмыс таба қою қиямет-қайым.

Мамандардың айтуынша, елімізде ондай жағдай жиі кездеседі. Мысалы, 2012 жылдан бері мемлекеттік грантпен 80 мыңнан аса адам білім алса, оның 30 мыңға жуығы ғана грантын еңбек ету арқылы өтеп жатқан көрінеді. Ал жұмыссыз 8 мыңнан аса адамға талап ету әрекеттері қарастырылған. Бірақ жұмыс орындары тапшы елде жұмыстың да болмайтыны түсінікті емес пе?

Ең сорақысы, қазір мұнай-газ саласы, экономикалық бағыт пен құқықтану негіздері мамандықтарын бітірген жастарды жұмысқа мүлде орналаспайды десе де болады. Ал оқу бітірушілердің 50 пайызы жұмыс таппаса, мамандыққа лицензия берілмеу қаупі де бар. Сонымен қатар жұмыссыз маман қоғамдық жұмыстардан бас тартса, Жұмыспен қамту орталықтары оны тіркеуден шығарып тастайды. Ол үшін оқымағанымен шаруасы жоқ. Сондықтан қазіргі жастар биржада есепте тұрып, көлеңкелі жұмыс істеуге мәжбүр.

Екіншіден, Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүшесі Асылбек Қожахмет халықтың жалпы білімін көтеру үшін мемлекеттік гранттарды табысы аз отбасынан шыққан балаларға көбірек ұсыну керектігін алға тартқан болатын. «Қазақстанда студенттердің 30 пайызы ғана мемлекеттік грант бойынша білім алады. Білім гранттарының саны өсіп жатқанымен, қала мен ауылдың арасындағы айырмашылық сақталуда. Ауыл жастарының жоғары білімге қол жеткізгендері 20 пайыздан аспайды. Мемлекеттік грант бойынша кішігірім теңгерім болғанмен, ақылы оқуда ауыл жастарының үлесі 15 пайыз ғана. Өйткені ауылдықтардың табысы қаладан 44 пайыз төмен», – дейді ол.

Сонымен қатар Қазақстанда мемлекеттік білім беру несиесі 10-20 пайызбен беріледі. Салыстырмалы түрде алсақ, басқа елдерде ол 2-3 пайыз ғана екен. Сондықтан бізде білім несиелерін студенттердің 1 пайызы ғана пайдаланса, өзге елдерде ол көрсеткіш 70, 74, 90 пайыз деңгейінде.

«Осылайша, бізге грант үлестіру кезінде білім көрсеткішіне ғана емес, әлеуметтік-академиялық факторларға да қараған жөн. Табысы жоғары отбасылардан шыққан талапкерлер мемлекет грантын алмауы керек. Табысы төмен отбасынан шыққан талапкерлердің бәріне 50 балдық көрсеткіш сақталған жағдайда ғана грант ұсыну керек», – дейді Асылбек Қожахметов. Жаны бар сөз.

Дәулет АСАУ