Психологиялық қолдау – әр жасөспірімнің өмірін сақтайтын күш

Балалардың психикалық денсаулығы – қоғамның болашағы мен ұлттық әл-ауқаттың басты көрсеткіші екені анық. Жасөспірімдер арасындағы өз-өзіне қол жұмсау тек жеке трагедия ғана емес, бүкіл қоғам үшін ауыр сын. Сондықтан 2025 жылы Қазақстанда суицидке қарсы күрес пен психологиялық қолдау жүйесі нығайған тақырыптардың бірі. Бұл – мемлекеттік, білім беру, әлеуметтік және азаматтық ұйымдардың ортақ жауапкершілігі, деп жазады JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігінің тілшісі.

Сандар сөйлесін

2025 жылдың басынан бері кәмелетке толмағандар арасында 432 суицид жағдайы тіркелген. Жылдың 8 айында 122 бала өз-өзіне қол жұмсаған, ал бұл өткен жылмен салыстырғанда 5,5% төмен. Ал 2024 жылдың алғашқы 8 айында жалпы 2 389 суицид оқиғасы тіркеліп, олардың ішінде 128-і – 5-18 жастағы балалар.

Бұл деректерден көріп отырғанымыздай, мәселе азайған жоқ, бірақ соңғы шаралардың әсері байқалып, кей көрсеткіштер ғана төмендеген.

Суицидке не түрткі болады?

Зерттеу мен сарапшылардың пікірінше, жасөспірімдер арасындағы суицидтің басты себептері: отбасындағы жанжалдар, психологиялық қысым, ересектермен түсініспеушілік жатады.

Сондай-ақ мектептегі қиындықтар — оқу, әлеуметтік теңсіздік, буллинг, қабылдамаушылық жағдайлары да кездеседі. Жалғыздық сезімі, өмірден түңілу, эмоционалдық күйзеліс, психологиялық тұрақсыздық та әсер етеді.

Кейде сыртқы факторлар — әлеуметтік қысым, манипуляциялар, бұқаралық ақпарат пен әлеуметтік желілердегі теріс әсерлер де өзіне қол жұмсауға дейін алып келеді.

Сонымен қатар, статистика көрсетіп отырғандай, суицид жасөспірімдер арасында көбіне білікті психологиялық қолдау болмаған жағдайда жүзеге асады екен.

2025 жылғы 30 мамырдағы Үкімет қаулысы бойынша елімізде 2023-2025 жылдарға арналған «Балаларды зорлық‑зомбылықтан және суицидтен қорғау» кешенді жоспарына түзетулер енгізілді. Енді ата-анасы немесе заңды өкілі психологиялық көмектен бас тартса да, өз-өзіне қол жұмсау қаупі төнген жағдайда балаға психологиялық қолдау міндетті түрде көрсетілуі тиіс.

Іс-шаралар мен жобалар – жастарға қолдау

2025 жылы қолға алынған Janyndamyn – жасөспірімдер мен студенттерге бағытталған әлеуметтік жоба. Университеттер мен ЖОО-ларда психологпен, психологиялық қолдау көрсететін волонтерлермен жұмыс жүргізіледі.

BF Line – жастарға тегін психологиялық кеңес беру платформасы. 2025 жылы жоба арқылы психологиялық қолдауға сұраныс артып, суицидке қарсы бағыттардың бірі болды.

Биыл білім беру жүйесінде психологиялық қызметті күшейту қолға алынды. Ел бойынша 8 мыңнан астам мектеп психологы жұмыс істейді, ал жаңадан 20 психологиялық қолдау орталығы ашылған. Бұл – мектептегі буллинг пен суицидке бейімділік мәселесін ерте анықтауға мүмкіндік береді.

Суицид тақырыбы бұрынғыдай жабық емес, әлеуметтік медиа, БАҚ, мектептер арқылы жастарға психикалық денсаулық туралы ашық ақпарат беріледі. Психолог мамандар мен волонтерлер жасөспірімдермен жұмыс істеп, эмоционалдық қолдау көрсетеді.

Өмірден алынған нақты мысалдар

2025 жылғы шілде айында Алматыдағы бір мектептің 15 жастағы оқушысы «суицидке дейін» барған жағдай болған. Бұл туралы туыстары 150 нөміріне хабарлаған. Желі мамандары мен мектеп психологтары бірлесе отырып, оқушымен жеке жұмыс жүргізіп, психологиялық қолдау, отбасымен және мектеппен байланыс орнатады. Кейін қауіп сейіліп, оқушы мектепке қайта оралған.

2025 жылғы қыста университет кампусында «Janyndamyn» жобасы қызметкерлері бірінші рет тәулік бойы кеңес беру сеансын өткізген. Бір студенттің ауыр депрессиялық күйінен шығуына жәрдемдесіп, колледж әкімшілігі оған тартымды оқу графигін ұйымдастырады. Бұл шара бірнеше жасөспірімге үлгі болған.

Алдағы міндеттер: не істеу керек?

Қоғамда психикалық денсаулық пен суицидке қарсы мәдениетті қалыптастыру бұл мектеп, отбасы, БАҚ, билік пен азаматтық қоғамның бірлескен ісі болса керек.

Психологиялық қолдау қызметтері тек ірі қалаларда ғана емес, ауыл, шағын қала, шалғай аудандарда да қолжетімді болуы маңызды. Сонымен бірге мектептерде, ЖОО‑ларда тұрақты түрде психологиялық бақылау, ақпараттық сағаттар, сенімді кеңес беру қызметі ұйымдастырылуы тиіс. Жастар мен ата-аналарға арналған ақпараттық науқандар, психо‑білім беру бағдарламалары да психологиялық сауаттылықты арттырудың да пайдасы мол болмақ.

Жасөспірім өмірі – болашақ қоғамның тірегі

Өзекті статистика, зерттеулер, мониторинг – мәселенің түпкі себептерін түсінуге және нақты іс‑шаралар қабылдауға көмектеседі.

2025 жыл Қазақстанда балалар мен жасөспірімдер психикалық саулығына назар аударылып, суицидтің алдын алу бағытындағы бірқатар қадам жасалған жыл болып тарихта қалатын шығар. Статистиканың аздап болса да төмендегені үміт сыйлайды. Бірақ мұны тек бастамасы деп түсінгеніміз жөн. Әрқайсымыз баланың жан дүниесіне назар аударып, қолдау көрсете білуіміз керек. Сонда ғана әрбір жасөспірімнің өмірін – болашақ қоғамның тірегін аман сақтап қала аламыз.

Ғани АТЫМТАЙ