Қадыр Мырза Әлінің «Сыр» және «Кемірген кім, ішкен кім?» өлеңдеріне талдау

Қадыр Мырза Әлі – баланың ішкі әлемін, оның аңғал сезімі мен ойлау логикасын дәл беретін сирек ақындардың бірі. «Сыр» және «Кемірген кім, ішкен кім?» атты шағын көлемді, жеңіл көрінетін бұл өлеңдер шын мәнінде балалар психологиясын, отбасылық қарым-қатынасты, күнделікті тіршіліктің символдық мәнін ашады. Екі өлең де юмор мен лиризмнің, шынайылық пен қарапайым өмірлік ситуацияның табиғи тоғысуымен ерекшеленеді, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігі.

«Сыр» өлеңінің сыры

Өлеңде бала көзқарасы бірінші жоспарға шығып, барлық оқиға оның қабылдауымен берілген. Ақын форма тұрғысынан өте қарапайым, бірақ эмоциялық жағынан терең тәсілді қолданады. Баланың тісі ауырып, үй ішіндегі абыржу – кәдімгі тұрмыстық көрініс. Бірақ осының бәрі баланың өзіне ғана тән аңғал оймен суреттеледі.

Анасының неге жылағанын түсінбей, оның жанын түсінгісі келуі – балалық мейірімнің белгісі. «Белгісі ме қапаның?» деген жолдарда баланың ересекше ойлауға тырысқанымен, әлі де дүниені толық түсінбейтін аңғалдық байқалады. Финалда ананың жылауының себебі – пияз турау екені ашылғанда, өлең юморлық түйінге келеді. Жалпы бұл тәсіл Қадыр поэзиясында жиі кездеседі: үлкенді кішінің көзімен қарату, күрделіні қарапайым деталь арқылы шешу.

Осылайша, өлең баланың ішкі монологы, үй ішінің жылылығы және ересектер мен балалар арасындағы түсіністік табиғатын бейнелейді. Астарында бала үшін әр нәрсе – үлкен мәселе, үлкен сыр жатыр. Ал үлкендердің сезімі мен әрекеті бала санасында ерекше кездейсоқ байланыстар туғызады.

«Кемірген кім, ішкен кім?» өлеңі туралы

Бұл өлең – таза балалар поэзиясына тән юмор мен ойын элементтеріне құрылған. Ақын қарапайым оқиға – кітаптың кемірілуі, сүттің ішіліп қалуы арқылы баланың ойлау логикасын береді. Бала әр нәрсеге кінәлі адамды – яғни «кімді» іздейді.

Өлеңнің ритмі шапшаң, дыбыстық үйлесім мол: «қағып шаңды, кітапшамды», «деп ойласам, абайласам». Бұл балаларға арналған өлеңдерге тән ырғақты күшейтеді.

Тышқан мен мысықтың атын Тышекең, Мысекең деп беру – қазақы юмордың тамаша үлгісі. Ақын заттық әлемді жандандырып, балаларға жақын етіп көрсетеді. Заттарды кейіпкерге айналдыру, өйтіп баланың дүниетанымымен толық сәйкестендіру Қадыр поэзиясының басты ерекшеліктерінің бірі екені белгілі.

Сөзімізді түйіндей келе екі өлеңнің ортақ қырына тоқталсақ: бала тілінің дәл берілуі. Қадыр Мырза Әлі балалардың ойлау жүйесін бұзбай, жасанды дидактикасыз, таза табиғи күйінде көрсетеді. Юмор мен жылылықтың үйлесімі. Екі өлеңде де шағын әзіл арқылы отбасы ішіндегі мейірім көрінеді. Қарапайым детальдың поэтикалануы. Тіс ауруы, пияз, кітапша, сүт – бәрі балалық әлемнің үлкен оқиғасына айналады. Тәрбиелік астары да жетерлік. Тікелей ақыл айтпай-ақ, баланың байқампаздығы, жауапкершілігі, үй ішіне деген көңілі көрініс береді.

Екі өлең – балалар поэзиясының озық үлгілері. Қадыр Мырза Әлі тілдің қарапайымдылығы мен образдардың дәлдігін үйлестіре отырып, бала психологиясын әдеби деңгейде өте шебер ашады.