Қазақстанның агроөнеркәсібі: экспорттағы серпіліс және жаңа мүмкіндіктер

Әлемдік агроазық-түлік нарығының ірі инвесторлары мен қатысушылары үшін Қазақстан бүгінде аймақтық тұрақтылықтың тірегі әрі жаңа мүмкіндіктердің орталығы ретінде танылып отыр, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігі. 

Геосаяси тұрақсыздық, климаттың өзгеруі және жаһандық жеткізу тізбектерінің әлсіздігі жағдайында азық-түлік қауіпсіздігі әлем елдері үшін басты басымдыққа айналды. Орталық Азиядағы ең ірі мемлекет әрі өсіп келе жатқан аграрлық держава ретінде Қазақстан агроазық-түлік секторын кешенді жаңғыртып, ішкі нарықты қамтамасыз ету, экспорттық әлеуетті арттыру және ұзақ мерзімді тұрақтылыққа қол жеткізуді мақсат етуде.

Экспорт көлемі – рекордтық өсім

Соңғы бес жылда (2020–2024 жж.) Қазақстанның агроазық-түлік экспорты 51%-ға өсіп, 3,4 млрд АҚШ долларынан 5,1 млрд АҚШ долларына жетті. Қазіргі таңда қазақстандық өнім 66 елдің нарығына жеткізіледі. Экспорт құрылымындағы қосылған құны жоғары өнімдердің үлесі 52%-дан асып, саланың сапалы дамуын айқындады. 

Өсімнің негізгі драйвері – өсімдік шаруашылығы. Қытай, Түркия, Иран және Әзербайжанмен фитосанитарлық келісімдер жасалып, майлы дақылдар, бұршақ және дәнді дақылдардың жаңа нарықтарға жолы ашылды.

2024 жылы Қазақстан 25 млн тоннадан астам дәнді, 3,3 млн тонна майлы және 640 мың тонна бұршақ дақылдарын жинады. Бұл жетістікке қолайлы климат жағдайы мен заманауи агротехнологияларды енгізу ықпал етті.

Күнбағыс майы – экспорттық брендке айналды

Соңғы үш жылда күнбағыс майы өндірісі 2,5 есе, ал экспорты 5 есеге артты. 2023–2024 жж. Қазақстан күнбағыс майын экспорттау бойынша әлемде сегізінші, ал күнжара жеткізу бойынша Еуропаға кіретін елдер арасында алғашқы үштікке енді.

Сала сарапшылары алдағы жылдары Қазақстанды әлемнің үш ірі күнбағыс майы жеткізушісі қатарына қосуға болатынын айтады. 2024 жылы Қытайға экспорт көлемі 275 мың тоннаға жетіп, екі жылда 3,5 есе өсті.

Астықты терең өңдеу – жаңа басымдық

Қазақстан шикізат экспортымен шектелмей, терең өңдеу жобаларын дамытып жатыр. Солтүстік Қазақстанда бидайдан глютен мен биоотын, Алматы мен Жетісуда жүгеріден крахмал және оның туындылары өндіріледі. Алдағы жылдары Қостанай, Түркістан және Астанада да өндіріс іске қосылмақ.

Мемлекет бұл бағыттағы қолдауды күшейтіп, инвестициялық субсидияны 25%-дан 50%-ға дейін арттырды.

“Қызыл алтын” және органикалық өнім

2025 жылдың алғашқы бес айында Қазақстан сегіз елге 40 мың тонна ет экспорттады. Қытай мен Таяу Шығыс нарықтары негізгі бағыт саналады. Ет өнімдерінің басты артықшылығы – сапасы, табиғи дәмі және премиум сегменттегі бәсекеге қабілеттілігі.

Органикалық өнімдерге де сұраныс жоғары. 2023 жылы Қазақстан ЕО және АҚШ-қа 25,9 мың тонна органикалық дақылдар экспорттады. Елдегі органикалық егістік көлемі бір жылда 114 мың гектардан 200 мың гектарға дейін өсті.

Климатқа бейімделген агросаясат

2021–2030 жылдарға арналған агроөнеркәсіптік кешенді дамыту тұжырымдамасы жасыл экономика стратегиясымен үйлестірілген. 2024 жылы 150 мың гектар жерге су үнемдеу технологиялары енгізілді. Көміртекті фермерлік жобалары іске қосылып, деградацияға ұшыраған жерлерді қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде.

Инвестициялық әлеует

Алдағы үш жылда агросекторда 4,8 млрд АҚШ долларынан астам сомаға 600-ден астам жоба жүзеге асырылмақ. Негізгі мақсат – қайта өңдеу үлесін 70%-ға жеткізіп, қазақстандық өнімнің жаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру.

2022 жылғы Жаһандық азық-түлік қауіпсіздігі индексінде Қазақстан 113 елдің ішінде 32-орынға көтеріліп, бір жылда тоғыз сатыға жоғарылады. Сарапшылардың айтуынша, бұл көрсеткіштер алдағы жылдары одан әрі нығая түспек.