Төлеген Арғынбайұлы: Дін қызметкерлеріне түсетін жүк жеңіл емес

Қазір Қазақстан территориясында «Таблиғи жамағат», «Хизб-ут-Тахрир», «Мұсылман бауырлар», «АУМ Синрике» сияқты бірқатар ұйымға сот шешімімен тыйым салынған. Оның сыртында Иегова куәгерлері, баптист, Ахмеди жамағаты сияқты жат діндердің жетегінде кетіп жатқан жастар бар. Тілеуі тар, ниеті теріс діни секталар өмірдің ақ-қарасын толық ажыратып болмаған буынның діни сауатының төмендігі мен фундаментальді білімінің жоқтығын жақсы пайдаланып келеді. Бұл кеселге кей жастардың ой-өрісінің тарлығын тағы қосыңыз. Енді сондай діни секталардың арбауына түспеу үшін не істеу керек және не істеліп жатыр? Көкірек көзі ашық елді мазалаған осы бір сұрақты ҚМДБ Қосшы қаласы «Бөгенбай батыр» мешітінің бас имамы Төлеген Арғынбайұлына қойдық, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігінің тілшісі.

– Төлеген Арғынбайұлы, қазір экстремизм мен терроризм, түрлі радикалды ойлардың таралуы жаңа ғасырдың жаһандық проблемасына айналды ғой. Жалпы, бізде айрандай ұйыған қоғамның берекесін қашырған ақпараттар тасқыны мен идеялар тайталасына қарсы қандай шаралар қолға алынған?

– Алдымен теріс пиғылды идеялардан құтқаратын бірден-бір жол – сауатты сана. Терең біліммен қаруланған, жат пиғылды топтардың әрекетін жан-жақты зерделейтін, жүрегі Отан деп соққан азаматтар ғана өз елінің тірегі болмақ. Осы орайда Қосшы қаласының әкімдігі дін саласында қызмет етуші мемлекеттік және қоғамдық мекемелермен бірлесіп, қала тұрғындарының діни сауатын арттыру, экстремизм мен терроризмге қарсы сана қалыптастыру, халықпен ашық диалог орнатып, көкейдегі сауалдарға жауап беру үшін жоғары оқу орындары, елді мекендер және өндіріс орындарында насихат жұмыстарын жүргізіп келеді. Нәтижесінде жастарды алаңдатқан әртүрлі сұрақтарға жауап берілді. Жастар діни экстремизм мен терроризмнің халықаралық байланыстары, мемлекеттің бұл салада атқарып жатқан алдын алу шаралары, сауатты кадрларды даярлау мәселесі, заңнамаларды жетілдіру жолдары, экстремистік топтарға берілетін сипаттама, интернет арқылы келетін қауіптен қорғану жолдары, терроризм мен экстремизмнің әлеуметтік астары, заңсыздықтар болса, алдымен қандай қадамға бару қажеттігі жөнінде тиісті жауаптарын алды.

– Ал еліміздегі діни ахуалдың осыншама күрделену себебі неде деп ойлайсыз?

– Қазақстан тәуелсіздік алып, азаттық таңы атқан кезде бізді үлкен өзгерістер күтіп тұрды. Өзін демократиялық, зайырлы және құқықтық мемлекет ретінде заң жүзінде шегелеген Отанымыз ой мен сенім еркіндігіне ерік беріп, жаһан жұртына бейбітшіл үнмен құшақ ашты. Алайда қазақтың ашық пейілін жымысқы пиғылына қолданып, ынтымағы ұйып отырған, ғасырлар бойы іргесі сөгілмей жалғасып келген рухани сабақтастықты бұзып, ел ішіне іріткі салған топтар да аз болмады. Мысалы, 1992 жылы 15 қаңтарда қабылданған «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңы либералды болғандықтан, елдегі діни бірлестіктердің саны артып, миссионерлердің көше аралап, еркін уағыз жүргізуіне тиімді жағдай қалыптасты. Атеистік идеяның кесірі жат пиғылды топтарға қарсы иммунитеттің әлсіреуіне себеп болған еді. Осы олқылық жат елдік діни топтардың бастапқы 20 жылда-ақ айтарлықтай «жақтас» жинауына сеп болды. Заң бойынша азаматтардың сенім бостандығына кепілдік берілген. Сондай-ақ «мемлекет діннің ісіне араласпайды» деп көрсетілген. Алайда бұл «діни топтардың ісіне еркіндік берілді» дегенді білдірмесе керек. Талай отбасының берекесі кетіп, шаңырағы шайқалып, ел ішінде мемлекеттің конституциялық құрылымына көңілі толмайтын, оны түрлі жолмен өзгерткісі келетін, өзге діннің өкілдеріне төзімсіздікпен қарайтын азаматтар пайда болды.

– Шын мәнінде бұл үрдіс мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндірді дейсіз ғой?

– Әрине, түрлі идеологиямен уланған жастар өз анасының пісірген асын жемей, үлкеннің ақылына шекеден қарайтын жағдайға жетті. Жұмыс барысында бір дастарқан басында дұрыстап бірге тамақтана алмайтын адамдардың пайда болғанын да көріп жүрміз. Себеп біреу – діни көзқарастарының сәйкессіздігі. Өз тарихына терең қанықпаған көптеген жастарымыз «шетелдің миымен» жасалған бір-екі брошюраны оқып, ғасырлар бойы қалыптасқан ата-баба дәстүрін ширкке балап, ақыл үйретуге құштар болып алды. Бұрындары ғұламалар дінге қатысты бірдеңе айту үшін қаншама жыл білім алып, мықты ұстаздардан тәлім көріп қана кесімді сөз сөйлеген. Ал сол ата-баба дәстүрі ғасырлар бойы сын тезінен өтіп, бүгінгі күнге жетіп отыр емес пе?

– Иә. Сондықтан бізге дін мен дәстүр арасындағы байланыс пен сабақтастықты жеткізе білетін мамандар қажет...

– Дұрыс айтасыз! Дінтанушы ұстаздардың біліктілігін арттыру курстарын жиі өткізіп тұру керек. Мектептерде «Дінтану негіздері» пәнінен дәріс беретін мұғалімдермен жекелеген кездесу ұйымдастырып, олардың мәртебесін мектеп директорларының дін мәселесі бойынша кеңесшісі ретінде орнықтыруды қолға алу қажет деп есептейміз. Сондай-ақ неке мәселесі де маңызды. Ислам дінін радикалды түрде үгіттеушілер шариғаттағы «талақ» сөзін пайдаланып, қарындастарымыз бен апаларымыздың тағдырына балта жауып жүр. Өзі ұнатқан қызға қосылып, уақыт өте келе «талақ» сөзін қолдана отырып, екінші біреуге үйленіп шыға келеді. Бұл адамдар отбасы, некелесу сияқты өмірлік маңызды ұғымдарды ойыншыққа айналдырып алған. Кейбір әйелдердің оншақты рет тұрмысқа шығып, ажырасқанын естігенде, жүрегің ауырады. Дінді ойыншыққа айналдырушылар Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с) «Алла тағаланың ең жеккөретіні – сендердің ажырасқандарың» дегеніне көз жұма қарайды немесе оны әдейі айтпайды. Сондықтан бұл мәселеде дін қызметкерлеріне түсетін жүк жеңіл емес.

– Дін тұрғысында атқарылған жұмыстардың бас-аяғы жоғарыда тоқталып өткеніңіз ғана емес шығар?

– Ол іс-шара – атқарылған барлық жұмыстың бергі жағы ғой. Мысалы, ел тұрғындарының радикалдануы кейбір өңірде болған террорлық актілермен жалғасын тапты. Ал заң бойынша басты құндылық – елдің азаматтары, оның бостандығы мен амандығы. Азаматтардың құқығына қол сұғып, үрейде ұстау, мемлекеттің конституциялық тәртібін күшпен өзгертуге тырысушы радикалды топтардың пайда болуы мемлекет тарапынан тиісті қадамды талап етті. Осының негізінде 2011 жылы 18 мамырда ҚР Дін істері агенттігі құрылды. Оның бастамасымен сол жылдың 11 қазанында «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңы қабылданды. Ол заңның аясында саны 4,5 мыңға жуық діни бірлестіктің үштен бірі қайта тіркеу нәтижесінде жойылды. Миссионерлердің көшеде жүріп, кез келген жерде діни-ақпараттық материалдарды таратуына шектеу қойылды.

Бұл ретте дін саласындағы профилактикалық шаралар қысқа мерзімде жемісін беріп, ахуал бірден жақсарып кетеді деуге болмайды. Идеология жұмысы белгілі бір уақытты қажет етеді. Мұны жерге қағылған қазықпен салыстыруға болады. Ал қазықты бірден суырып алу оңай емес. Оны алдымен жан-жаққа ырғап отырып, түбірі босаған кезде ғана ала аласың.

Барынша ашық пікірлесу барысында азаматтарымыздың көбі елдің тағдырына алаңдайтынын, радикалды түсініктен аулақ болу және мемлекет қауіпсіздігі үшін барша азаматтың жұмыла әрекет етуі керектігін айтып отыр. Ал мемлекет қауіпті қуушы емес, алдын алушы болуға тиіс. Осы бағытта сайттар мен блогерлердің жұмысына да қолдау көрсетудің маңызы зор.

– Айтпақшы, әр өңірде әкімдердің басшылық етуімен осы діни мәселеге байланысты арнайы комиссия құрылды емес пе?

– Сіздің айтып отырғаныңыз – 2013 жылы 8 қаңтардағы «Терроризмге қарсы тұру туралы» ҚР Заңының талаптарына сәйкес құрылған комиссия ғой?

– Иә, сол...

– Оның басты мақсаты терроризмге қарсы кешенді іс-шаралар ұйымдастыру, сол бағыттағы жұмыстарды үйлестіру. Осылайша ақпараттық насихат жұмыстарының қарқыны артып отыр. Өйткені мемлекет халыққа барынша жақын болып, ұдайы пікірлесіп отыруға тиіс. Сол арқылы көкейдегі сауалдарға жауап беріліп, мәселенің бағыт алу ауаны анықталып отырады.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан Ерік ЕЛЕУСІЗ