Тұтқынды ұстауға – 90 мың, ең төменгі жалақы – 85 мың: қоғамдағы әділеттілік сауалы

Қазақстанда қызу талқыға түскен мәселелердің бірі – түрмедегі бір тұтқынды қамтамасыз етуге айына шамамен 90 мың теңге жұмсалса, елдегі ең төменгі жалақы мөлшері небәрі 85 мың теңге болып отырғаны.

Түрмеге кететін шығындар

Ресми деректерге сүйенсек, бір сотталғанды бір күн ұстауға шамамен 7 500 теңге қажет. Бұл айына 225 мың теңгеге жуықтайды. Қазіргі таңда елдегі түзеу мекемелерінде 30 мыңнан астам адам жазасын өтеуде. Осыған сәйкес, мемлекет қазынасынан күн сайын 225 млн теңге тек түрмелерге жұмсалады.

Бұл шығындар тек тамақ пен киім-кешек емес, сонымен қатар:

• медициналық қызмет,
• коммуналдық төлемдер,
• мекемелерді күтіп-ұстау,
• қауіпсіздік шаралары,
• қызметкерлердің еңбекақысы
  сияқты баптарды да қамтиды.

Осылайша, 90 мың теңге – тұтқынның «қалтасына» берілетін қаражат емес, бүкіл қылмыстық-атқару жүйесін ұстаудың құны.

Ең төменгі жалақы – 85 мың теңге

2023 жылы Қазақстанда ең төменгі жалақы 85 000 теңгеге көтерілген еді. Алайда бұл сома қазіргі нарықтық бағаларға сай келмейді. Сарапшылардың айтуынша, 85 мың теңге бір айлық азық-түлік пен коммуналдық қызметке әрең жетеді.

Әлеуметтік желілерде халық «85 мың теңге – құлдықтың құны» деп сынға алып, үкіметтен ең төменгі жалақыны кемінде 200 мың теңгеге дейін көтеруді талап етіп петиция ұйымдастырды. Бірнеше мың адам қолдаған бұл бастама қоғамда үлкен резонанс тудырды.

Әділеттілік мәселесі

Көпшіліктің ашуын туғызған – адал еңбекпен табыс табатын азаматтың еңбекақысы қылмыскерді ұстауға кететін шығыннан аз болуы. Кей қолданушылар «түрмеде тегін тамақ, тегін баспана бар, 90 мыңдық жағдай солай жақсырақ шығар» деп ащы әзілмен сынайды.

Алайда сарапшылар тұтқынға жұмсалатын қаражат оның жеке пайдасына емес, қоғам қауіпсіздігіне инвестиция екенін атап көрсетеді. Егер түрмелер дұрыс қаржыланбаса, жағдай нашарлап, қайта қылмыс жасау қаупі артады.

Үкіметтің ұстанымы

Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин 2025 жылғы тамыздағы брифингте ең төменгі жалақыны 2026 жылға дейін көтеру жоспары жоқ екенін айтты. «Әзірге ондай жоспар жоқ. Бүгінгі күнгі деңгейі – 85 мың теңге, сол қалпында қалады», – деді ол.

Бұл ұстаным халықты қанағаттандырмады. Министрлер мен депутаттардың жалақысы жүздеген мың теңгеден асып жатқанын ескерген қоғам «85 мың теңгеге өмір сүріп көруді» жиі ұсынады.

Қорытынды

«Тұтқынды ұстауға – 90 мың, еңбек адамына – 85 мың» деген салыстыру қоғамдағы әлеуметтік әділеттілікке қатысты өткір сұрақтарды көтерді. Түрмеге жұмсалатын шығынды азайту мүмкін емес, себебі ол – құқықтық мемлекеттің міндеті. Бірақ ең төменгі жалақыны лайықты деңгейге көтеру – билік үшін шұғыл шешімді қажет ететін мәселе.

Әділетті қоғамда адал еңбек пен қылмыс жолына түсу салыстырылмауы тиіс.