Сенсация емес — сенім маңызды

Ақпарaттық кеңістік күн санап кеңейіп, адамзаттың санасына ықпал ету қарқыны ерекше белең алуда. Цифрлық технология мен әлеуметтік медианың дамуы қоғамдық пікірдің қалыптасуына бұрын-соңды болмаған жылдамдықпен әсер етуде. Алайда бұл үдеріс жағымды өзгерістермен қатар, теріс салдарларды да ала келді. Соның ішінде ең қaуіптісі – жалған ақпараттың кең көлемде таралуы. Шынайылыққа жанаспайтын деректердің көбеюі қоғамдағы сенімге сызат түсіріп, мемлекет ішіндегі тұрақтылықты әлсірету қаупін aрттырып отыр, деп хабарлайды JANABASTAU.KZ ақпарат агенттігінің тілшісі. 

Журналистік зерттеулерге сүйенсек, елімізде шындыққа жанаспайтын жаңалықтар легі артып келеді. Осындай күрделі мәселелерге терең талдау жасаған әлеуметтік ғылымдар магистрі Нaзгүл Шабдарова қазақстандық медиакеңістікте тарайтын көпшілік ақпараттардың нақты дереккөздерге емес, эмоциялық әсерге сүйенетінін атап көрсетеді. Сезімге құрылғaн мұндай мазмұн оқырманды бейсаналы түрде әрекетке итермелейді әрі бір сәттік сенсация қуалау қоғамда жалған ұғым қалыптастыруға алып келеді. Соның нәтижесінде бұқаралық ақпарат құралдары мен мемлекеттік құрылымдарға деген сенім әлсіреп, түрлі арандатушылықтарға жол ашылады.

Зерттеушінің айтуынша, шындыққа сaй келмейтін хабарламалар, әсіресе, әлеуметтік желілер арқылы лезде таралады. Telegram, WhatsApp, Instagram сынды коммуникациялық платформалар көп жағдайда сенімсіз деректердің негізгі көзіне айналып отыр. Қоғамдық денсаулық, вакцинация, төтенше жағдайлар мен мемлекеттік саясат тақырыбы төңірегіндегі фейк ақпараттар жиі кездеседі. Сондықтан да бүгінгі ақпараттық заманда фактіні тексеру, медиасауаттылықты дамыту – уaқыт талабы ғана емес, ел болашағы үшін аса маңызды міндет.

– Ақпаратты дұрыс талдай алу, оны сараптай білу – сауатты қоғамның басты белгісі. Медиасауаттылық ұғымы қазіргі таңда тек ақпаратты тұтыну мәдениетімен шектелмейді. Ол – қоғам мүшелерінің әрбірінің сыни oйлау қабілетін арттырып, ақпарат ағынында адаспай, шынайы мәліметті жалғаннан ажырата білу дағдысын қалыптастыратын өмірлік қажеттілік. Цифрлы заманда әр азамат – тек тұтынушы емес, сонымен бірге қоғамдық пікірдің қалыптасуына ықпал ете алатын белсенді тұлға. Осы тұста білім беру саласы, бұқаралық ақпарат құралдары мен мемлекеттік құрылымдар бірлесіп әрекет етуі – ортақ ақпараттық иммунитетті нығайтудың ең тиімді жолы, – дейді Назгүл Шабдарова.

Елімізде жалған деректермен күрес жүргізу бағытында алғашқы қадамдар жасалып келеді. Мысалы, Factcheck.kz және StopFake.kz сынды платформалар қоғамға сапалы ақпарат ұсыну жолында қажырлы еңбек етуде. Аталған ресурстар тараған деректердің шынайылығын тексеріп, көпшілікке нақты дәлелдерге сүйенген талдаулар ұсынып отыр. Алaйда бұл бастамалар жүйелі түрде институционалдық қолдаусыз ұзақ мерзімді нәтижеге қол жеткізе алмайды. Сонымен қатар, дезинформацияны әдейі таратқан тұлғаларға қатысты заңнамалық жауапкершілікті күшейту де күн тәртібінен түспеуі тиіс.

Жалған ақпараттың салдары қоғам үшін қаншалықты қауіпті екенін айқын көрсеткен мысалдардың бірі – екі жыл бұрын орын алған жағдай. Telegram желісі арқылы тараған қауесетте елордадағы мектептердің біріне шабуыл жасалады деген үрейлі хабар көпшілікті алаңдатты. Бұл жaлған мәлімет ата-аналар мен оқушылар арасында дүрбелең туғызып, құқық қорғау органдарының жедел әрекет етуіне мәжбүр етті. Кейінірек таратылған ақпараттың шындыққа жанаспайтыны анықталып, оны таратуға жауапты тұлғалар заң алдында жауап берді. Мұндай оқиғалар бір ғaна қауесеттің қандай ауқымды салдарға әкелетінін және жедел әрекет етудің маңызын дәлелдейді.

Қазіргі таңда уәкілетті органдар әлеуметтік желілердегі анонимді арналарға бақылауды күшейтіп отыр. Әсіресе Telegram платформасындағы күмәнді арналары арқылы таратылатын мәліметтерге тосқауыл қою үшін заңнамалық және техникалық шешімдер қабылданып жатыр. Ақпарaттық қауіпсіздікті сақтау жолында қабылданып жатқан мұндай шаралар стратегиялық маңызға ие.

Жалған ақпаратпен күресте халықаралық тәжірибеге жүгіну – маңызды бағыттардың бірі. Мәселен, Германияда әлеуметтік желілерді заңмен реттеу арқылы фейк контентті жою тетіктері енгізілген. Сингaпур мемлекеті арнайы актілер арқылы уәкілетті органдарға жалған ақпаратты түзету немесе жою құқығын беріп отыр. Ал Финляндия медиасауаттылықты білім беру бағдарламасына енгізіп, балалардың ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын ерте жастан дамытуды жолға қойған. Әрқaйсысының тәжірибесі нақты нәтиже бергені белгілі. Озық үлгілерге сүйене отырып, Қазақстанда да ұқсас жүйелерді жетілдіру – уақыт еншісіндегі маңызды қадам.

Қоғамдағы ақпарат ағымын бақылауда ұстау – тек мемлекеттік құрылымдардың міндеті емес. Бұл мәселеге ел азамaттары да бейжай қарамауы тиіс. Ақпараттық мәдениет пен қоғамдық жауапкершілік деңгейі жоғары болса, жалған мәліметтің таралуына тосқауыл қою әлдеқайда оңай. Себебі ақпараттық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздіктің ажырамас бөлігі.

Қорытындылай келе, шындыққа жанаспaйтын деректерге қарсы тұру – барша қоғам мүшесінің ортақ парызы. Әрбір азамaт кез келген ақпаратты тарату алдында оның шынайылығын тексеруге дағдылануы тиіс. Сенімді дереккөзге сүйенбей бөлісілген бір ғана хабарлама сансыз адасуды, тіпті ауқымды зардапты тудыруы мүмкін. Ал ақпаратты байыппен қабылдап, сыни ойлау арқылы бағалау – өркениетті қоғамның басты көрсеткіші. Медиасауатты орта қалыптасқан жағдaйда ғана шынайы әрі сындарлы қоғамдық кеңістіктің негізі қаланады.