Жол инфрақұрылымын дамыту – кезек күттірмейтін міндет

Дамушы мемлекеттің жол инфрақұрылымын дамыту өте маңызды. Ел жолдарын сапалы әрі уақытылы жөндеу – кезек күттірмейтін мәселе. Жол инфрақұрылымын дамытуды Мемлекет басшысы жыл сайынғы жолдауларында ескеріп, талап қойып отырады.

Қосшыдағы автомобиль жолы Қосшы қаласында жолдарды пайдаланудың қауіпсіздік жағдайларын жасау, жылдамдықты басқару, жаяу жүргіншілер мен көлік құралдарының көрінуін арттыру, жолдардағы қауіпсіздік жағдайларын жақсарту мақсатында біршама жұмыстар істелді. Әлеуметтік нысандардың, балабақшалардың, мектептердің жанында жаяу жүргіншілер қозғалысы жоғары учаскелерде тиісті жол белгілері, сондай-ақ жылдамдықты шектейтін белгілер орнатылған. Қосшы қаласының автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 185 км, қиыршық тас-қиыршық тас жабыны – 32,2 км (17,41%), топырақ жабыны – 57,1 км (30,86%), асфальт жабыны – 95,7 км (51,73%) құрайды. Қосшы қаласында жол-көлік жұмыстары тиімді атқарылып жатыр. Республика көшесінде «Sulpak» дүкенінің жанында бір бағдаршам объектісінің құрылысы аякталды, бұл қиылыс Лесная поляна шағын ауданынан екінші шығу болады, бұл өз кезегінде қала тұрғындарының өмір сүру ыңғайлылығына оң әсер етеді және қарбалас уақытта ЖКО қаупін азайтады. Қалалық ортаны талдау және Қосшы қ. жол полициясының келісімімен белсенді жаяу жүргіншілер трафигінің орындары белгіленді. Оның ішінде (1.Лесная поляна 13 жанында, 2.  Абай көшесі-Абсағитов көшесі,3. Республика көшесі-Желтоқсан көшесі, 4.Республика көшесі-емхана,  5. Республика көшесі-Алтын Орда ауданы ) оның ішінде заманауи «жаяу жүргіншілер проекторлары» орнатылады, олардың ерекшелігі жаяу жүргіншілер өткелін жасанды жарықтандыру, жаяу жүргіншілер таңбасының қосымша проекциясы және жол төсеміне 5.16.1 «жаяу жүргіншілер өткелі» белгілері тәуліктің қараңғы уақытында жақсы көрінеді.Республика көшесі бойынша «Светофор» дүкенінен шығу жолында орын алған ЖКО-дан кейін 4.1.2 «оңға қозғалыс», 2.4 «жол бер» жол белгісі орнатылды, сондай-ақ жоғарыда аталған көше бойында 23 жерде жаяу жүргіншілер өткелі белгіленді. Қала көшелерінде жыл басынан бері 1 576 дана жол белгілері орналастырылды: 200-ден астам жол белгілері сәйкес келтірілді. Тұрғындардың қала әкімдігіне жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінде осы мәселе бойынша ақпаратты тіркеу және жинау үшін жұмыс журналы жүргізілетін өтініштері көшелерді толтыру және грейдерлеу тізіміне енгізу үшін негіз.

 «Нұрлы жол» бағдарламасы Қазақстанды  жолдарын қалай өзгертіп жатыр? Қазақстанда «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы белсенді түрде іске асырылып жатыр. Мемлекеттік бағдарламаның бірінші бесжылдығын аяқтау қорытындысы бойынша жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы республикалық маңызы бар автожолдардың үлесі 88%-ға және жергілікті маңызы бар автожолдардың үлесі 71%-ға дейін жеткізілді. Республикалық желінің жолдарында құрылыс жұмыстарымен 4 мың шақырым қамтылды. Орындалған жұмыстардың қорытындысы бойынша 2,6 мың км қозғалыс қамтамасыз етілді, күрделі және орташа жөндеу шеңберінде 1,8 мың км қамтылды, оның 1,1 мың км пайдалануға берілді (0,7 мың км өтпелі жобалар). Қазақстан Республикасының автомобиль жолдары желісінің жалпы ұзындығы – 96 мың км, оның ішінде:республикалық желінің ұзындығы 25 мың км құрайды, оның ішінде нормативтік жағдайдағы жолдардың үлесі – 89 %; жергілікті желінің ұзындығы 71 мың км құрайды, оның ішінде нормативтік жағдайдағы жолдардың үлесі – 75%. Жолдардың сапасы мен жұмысын жақсарту үшін қарапайым, жеңіл қиыршық тас пен қиыршық тас жабындары қолданылады. Қабаттар арнайы мұз айдынынан өткеннен кейін ұсақ қиыршық таспен немесе скринингпен себіледі, содан кейін қайтадан тығыздалады. Бос жерлерді толтыру және үлкен қиыршық тасты сындыру арқылы сенімді және берік жабын жасалады, соның арқасында автомобиль жолын сапалы және қауіпсіз деп санауға болады.

Жол сапасына не әсер етеді Құрылыс сарапшыларының пікірінше, сапаны бақылау жобалау процесінде де қажет. Ең алдымен, топырақтың сипаттамасын егжей-тегжейлі зерттеу маңызды. Зертханалық сынақтардың дұрыстығы және технологиялық есептеулердің дұрыстығы негізгі фактор. Егер есептеулер дұрыс болмаса, уақыт өте келе жол біркелкі болмайды. Біріншіден, жол бойында «шұңқырлар» пайда болуы мүмкін, содан кейін асфальтта жарықтар пайда болуы мүмкін, бұл жоғарғы қабаттың бұзылуына әкеледі. Әрине, сапаға климаттық жағдайлар да әсер етеді. Сондықтан әртүрлі аймақтар мен елдердегі жолдардың сапасын салыстырудың қажеті жоқ. Жаңа технологияларды енгізу Жол саласында бірқатар жаңа технологиялар мен материалдар енгізілді, олар құрылыс жұмыстарын жүргізуді жеделдете отырып және автомобиль жолдарының сапасын арттыра отырып, табысты қолданылып жатыр. Жаңа технологиялар мен материалдарды енгізудің негізгі өлшемдері – сапаны жақсарту, құн мен энергия шығынын азайту, сондай-ақ автомобиль жолдарындағы қауіпсіздік пен жайлылықты арттыру және экологиялық әсерді азайту. Осыған байланысты келесі технологиялар енгізіліп, қарастырылған:

• қиыршықтасты-мастикалық полимерасфальтобетоннан жасалған жабындар құрылысы
• энергия үнемдейтін қоспаларды қолдана отырып, "Жылы асфальтбетондар" технологиясы,
• кеуекті-мастикалық асфальтбетон;
• тозудың қорғаныш қабаттары;
• «Суық ресайклерлеу» технологиясы;
• жол төсемі негізіндегі топырақты тұрақтандыру технологиясы;
• геосинтетикалық материалдар;
• асфальтбетон жабындары үшін сіңіргіш қорғаныш құрамдар қолданылады;
• өндіріс қалдықтары жол жамылғысының құрылымдық қабаттарын салу кезінде қолданылады.

Су тасқыны кезеңінде автомобиль жолдарының қауіпсіздігін және тұрақты жұмысын қамтамасыз ету Асфальт жолдар Асфальттан жасалған жолдар көптеген машиналардың белсенді қозғалысына жақсы төтеп береді, өйткені олар тығыз төселген қиыршық тастардан тұрады. Асфальт жолдарды төсеудің танымал әдістері:

• Ыстық-битумдар мен қиыршық тас немесе габбро толтырғыштарының сұйық қоспасы жүз жиырма градусқа дейін қызады, содан кейін құрғақ бетке құйылады.
• Суық-битумдар мен қиыршық тастардың дайын қоспасы жолға қойылып, роликпен оралады.
• Ыстық сәндеу әдісін кез-келген маусымда қолдануға болады, ал суық ауа райы құрғақ және жылы болған кезде ғана қолданылады.

Асфальт жолдардың артықшылықтары: жөндеуге оңай, оны өте ұзақ уақыт пайдалануға болады, өйткені ескі асфальт жолды қайта өңдеуге және қайта пайдалануға болады. Жол құрылысы саласында құрылыстың ең қымбат түрлерінің бірі – бетондалған автомобиль жолы. Қызмет ету мерзімі қырық жылға дейін. Мұндай жол барлық ауа-райына дайын. Оның беті жазда ыстық ауа-райына және қыста қатты аязға оңай төзеді.  Нөсер мен қардың әсерінен зақымдалмайды. Бетоннан жасалған тас жол жанғыш материалдар (мысалы, мұнай) соқтығысқан кезде де бұзылмайды. Жоғары бейімделу қасиеттерінің арқасында барлық көлік түрлерінің автокөлік иелері бетондалған автомобиль жолдарында отынның 20% - на дейін үнемдейді.

Жол сапасының қозғалыс қауіпсіздігіне әсері Көлік неғұрлым жылдам жүрсе, соғұрлым дөңгелектер жолда кедір-бұдыр жерге соғылады.  Сондықтан көлікті басқару тұрғысынан олар автомобиль шиналарының деформациясы арқылы өтелуі керек. Сонымен қатар, тіпті толығымен тегіс жолдың да елеулі кемшілігі бар. Осы себепті, жол құрылысындағы кәсіби тәсіл бес миллиметрге дейінгі ойықтар жасайды. Бұл тәсілмен жол қауіпсіз және сапалы болады, бұл көліктің ыңғайлы қозғалысын қамтамасыз етеді. Сыртқы жағынан, беті мінсіз тегіс болып көрінуі мүмкін. Көлік дөңгелектерінің трассаға ілінуі неғұрлым төмен болса, сырғанау салдарынан жол апатының ықтималдығы соғұрлым жоғары болады. Жол-көлік оқиғалары басқа себептермен де болуы мүмкін: жолдағы автомобильдердің ауыр жүктемесіне байланысты; көктайғақ, қатты жел және жаңбыр сияқты табиғи құбылыстарға байланысты; жол қозғалысы ережелерін сақтау кезінде жүргізушілер мен жаяу жүргіншілердің қателіктері. Трассаның зақымдалған бөліктеріндегі қозғалыстар бетке әсер етеді және көлікте тепе-теңдікті жоғалтады. Мұндай сәттер көліктегі адамдарға ыңғайсыздық тудырады. Сондай-ақ, осының кесірінен көліктің тозады. Әдеттегі қозғалыс жылдамдығы елу пайызға дейін төмендеуі мүмкін, бұл өз кезегінде жанармай шығындарын арттырады және коммерциялық сапарларға теріс әсер етеді. Жолдардың деформациясы ауа-райының жауын-шашынынан тазарту және жөндеу шығындарына әкеледі. Статистикаға сүйенсек сағатына 50 шақырым жылдамдықпен жүретін көліктерде жаяу жүргіншілер жол апаттарының 60 пайызында тірі қалады. Бірақ егер жылдамдық сағатына 60 шақырымға дейін өссе, өлім саны артады. Сондай-ақ, жолдың бір бөлігінде жылдам жүру кезінде жүргізуші бағдаршамның немесе бұрылыстың алдында тоқтайтынын есте ұстаған жөн. Автомобильдердің төмен жүру жылдамдығының арқасында апат саны азаяды және бұл жолдардағы жағдайдың жақсаруына айтарлықтай ықпал етеді. Ұлыбританияда 2002 жылы 112 жол учаскесінде 20 миль / сағ жылдамдық шегі енгізілген жағдайды қарастырайық. Біздің өлшем бірліктеріміз бойынша бұл сағатына 32 шақырым. Инновацияның нәтижесі барлығын қуантты: жол-көлік оқиғалары 56% - ға қысқарды, қаза тапқандар саны 90% - ға төмендеді, балалардағы жарақаттар 64% - ға азайды. Британдықтар алғаш рет жаңа ережелерге наразылық білдірді, өйткені олар бұл ереже сапарларды тым ұзақ және өмірді ыңғайсыз етеді деп ойлады. Тіпті экологияның нашарлауына мүмкін деп шағымданды. Бірақ ақыр соңында жылдамдықты шектеу Лондонның сапалы жолдарын қауіпсіз етті, ал ағылшындардың өмірі тыныш болды. Ғимараттары бар шағын көшелерде сағатына отыз шақырымға дейін шектеу енгізу керек. Тек бұл адамдарға, әсіресе балаларға тұрғын үй аумағындағы ЖКО қаупінен қорғауды қайтарады. Көлік құралдарының кең таралуы апаттардың көбеюіне әкелді. Жолдардағы трафикті басқару және реттеу мәселесін шешу үшін төрт жүзден астам параметрлерге талдау жасай алатын нейрондық желілер қолданыла бастады. Бұл бағдарламалар бейнекамералардың арқасында қажетті ақпаратты онлайн алады, содан кейін оны арнайы орталықтарға жібереді. Бұл технологияны қолданудың жақсы мысалы Мәскеу облысы болды: мұнда мұндай жаңалық апаттар санын 60 пайызға азайтуға мүмкіндік берді.

Жаяу жүргіншілерді анықтау технологиясы Жол қозғалысын ұйымдастыру орталығының хабарлауынша, ЖКО-ның ең көп тараған себептерінің бірі жаяу жүргіншілерді өткізбейтін автокөлік жүргізушілері. Сонымен қатар, барлық жол апаттарының шамамен 40 пайызы жаяу жүргіншілердің кесірінен болады. Жолдарды өткелдерде адамдар үшін қауіпсіз ету үшін біздің елде автоматты жүйені қосу керек.  Ол адамның жолда тұрғанын көрсетеді және бұл туралы жүргізушіге көліктің борттық компьютері арқылы хабарлайды. Сарапшылар бұл технология жаяу жүргіншілердің қатысуымен болатын апат ықтималдығын 25% - ға дейін төмендетуге қабілетті деп санайды. Бұл технология апат алдында пайда болатын бірқатар факторларға әсер ету арқылы тәуекелді азайтуға жақсы ықпал етеді. Бірінші фактор бұл – көліктің техникалық талаптарға сәйкес келмеуі. Ол елдегі барлық ЖКО статистикасының шамамен төрт пайызын алады. Екіншісі – жүргізушілердің ұқыпсыздығы және олардың жол ережелерін бұзуы. Бұл –  он жағдайдың  тоғызының себебі. Berg Insight талдау агенттігінің бағалауы бойынша, ТМД және Шығыс Еуропа елдерінде технологияға қосылған көлік құралдарының саны жыл сайын 13,5% - ға артады, ал 2023 жылдың басына дейін 13,8 млн. Олардың ішінде шамамен 40% Ресей Федерациясының автомобильдері болады. Бүгінгі таңда телематикалық құрылғылардың қабілеттері әлдеқайда кеңейе түсті, бұл қауіпсіз жолдардың санын көбейтті. Сапалы автомобиль аналитикасы көлік жағдайын сканерлеуден басқа, автокөлік жүргізушілеріне көліктегі ақаулар туралы хабарлайды және оның жүргізу стиліне баға береді. Жоғарыда сипатталған технологиялар жүргізушілердің өзін-өзі тәрбиелеуіне және қауіпсіз автомобиль жолдарының өсуіне ықпал етеді. Рульде тек байсалды және функционалды түрде баруға дайын адамдардың пайда болуына ықпал ететін заманауи әзірлемелерді жаппай енгізу өте маңызды. Жаңа әдістер тек мастықпен күресіп ғана қоймайды, сонымен қатар машинаны басқарған кезде ұйықтап кету ықтималдығын, сондай-ақ концентрацияның жоғалуын, пайда болған стрессті және әл-ауқаттың нашарлауын анықтауы керек. Мамандар жүргізушілердің физиологиялық жағдайы апат жағдайларының көпшілігінің басты себебі деп санайды. Бірақ қазіргі заманғы дамудың көмегімен бұл факторларды да жақсы бақылауға болады. Мысалы, Ресей Федерациясында «ASPO» және «Штурман» бар. Олар рейс алдында және оның соңында медициналық мамандардың тексеруі кезінде қолданылады. Бұл технологиялар машинаны басқаратын адамдардың жағдайын бақылау үшін қажет. Бақылау онлайн режимінде жүзеге асырылады. Екі ресейлік даму да физикалық тексерудегі қысымды қалыпты өлшеуден және жүргізушінің көзі ашық екенін қашықтықтан бақылаудан ерекшеленеді. Жаңа әдістер көлікті басқаратын адамдарға физиологиялық факторлардың әсер ету қаупін жоя отырып, жолдардағы қауіптің алдын алуға арналған. Жаңалықтарда жүрек соғу жиілігі мен жүрек соғу жиілігін терең зерттеу қолданылады, бұл көлік жүргізудің орындылығы туралы дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік береді.                    

Жасын Жолмырза