«Мүгедектігі бар» деген сөз қате!

1,3 миллиард адам, яки, әлемдегі әрбір алтыншы адам денсаулық сақтау мүмкіндігінің айтарлықтай шектеулерінен зардап шегеді. Осы ерекше жандардың жағдайы жайлы бірер сөз қозғасақ. Қосшы қаласының кеңесшісі Эльмира Мақсұтбекқызынан сұхбат  алған едік.  Мүгедектігі бар адамдарға депрессия, астма, қант диабеті, инсульт, семіздік және стоматологиялық аурулар сияқты патологиялардың даму қаупі екі есе жоғары. Мүгедектігі бар адамдар мүгедектігі жоқ адамдармен салыстырғанда көлікте жүрудің қолжетімсіздігі мен қымбаттығына 15 есе жиі ұшырайды. Мүгедектігі бар адамдар кездесетін тең емес жағдайлар, соның ішінде стигматизация, кемсітушілік, кедейлік, білім алу және жұмысқа орналасу мүмкінсіздігі, сондай-ақ денсаулық сақтау жүйесінің өзі тудыратын шектеулер мүгедек адамдардың денсаулығын сақтау мүмкіндіктерінің теңсіздігіне әкеледі. Мүгедектік – бұл көптеген адамдардың өмір жолында жиі кездесетін құбылыс. Халықтың қалған бөлігімен салыстырғанда, мүгедектігі бар адамдар ертерек қайтыс болады, денсаулығының нашар көрсеткіштері бар және күнделікті іс-әрекетте үлкен шектеулерге тап болады. Денсаулыққа қатысты әділетсіздіктің көріністері мүгедектігі бар адамдардың тең емес жағдайларына байланысты. – Қосшы қаласында дене мүмкіндігі шектеулі қанша адам бар? – Қосшы қаласында 298 дене мүмкіндігі шектеулі жан бар. Оның ішінде 1 топ – 37, 2 топ – 97, 3 топ – 83.  Балалар – 81, кресло-арбамен қозғалатын – 21, көру бойынша – 8, есту бойынша – 9. –  «Мүгедектігі  бар» деген сөз қаншалықты орынды? – Мүгедектігі бар деген сөз орынсыз. Өте дөрекі сөз. Қазір қоғамда ерекше жандарды «дене мүмкіндігі шектеулі» деп атап жүр. Сол себепті де байқап, бағандап сөйлеп, мұқият болу қажет. БҰҰ ұсынысы бойынша Конвенцияны ратификациялаған бірқатар елдер заңнамада «мүгедек» терминін «мүмкіндігі шектеулі адам» деп өзгертті. Конвенцияның орындалуы туралы Ұлттық баяндаманың қорытындысы бойынша БҰҰ-ның мүгедектер құқықтары жөніндегі сарапшылары терминологияға қатысты өз ескертулерін білдіріп, осы санаттағы азаматтарға қатысты неғұрлым дұрыс терминологияны қолдануды ұсынды. Сонымен қатар, «мүгедек» ұғымы «Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы» Қазақстан Конституциялық заңында қолданылады, бұл дербес заң жобасын әзірлеуді талап етеді», – делінген заң жобасын әзірлеу қажеттілігінің негіздемесінде. Денсаулықтың әлеуметтік детерминанттары. Кедейлік, білім ала алмау және жұмысқа орналасу және қиын өмір сүру жағдайлары сияқты факторлар мүгедек адамдардың денсаулығының нашарлау қаупін арттырады және олардың медициналық көмекке деген қажеттіліктерін елемейді. Әлеуметтік қолдаудың ресми тетіктерімен қамтылмаған мүгедектігі бар адамдар медициналық көмек ала алады және тек отбасы мүшелерінің қолдауымен қоғамдық өмірге қатыса алады, бұл мүгедектердің өздерін ғана емес, сонымен бірге оларға қамқорлық жасайтын адамдарды да қолайсыз жағдайға қалдырады (олардың көпшілігі әйелдер мен қыздар). – Қосшы қаласында мүгедектігі бар адамдарға қандай жағдай жасалған? – Дене мүмкіндігі шектеулі жандардың жағдайы біртіндеп жасалып келеді. Үкімет санаторийға апарып, ем-домына қажетті алып беріп отырады. Жылына бір рет 5МРП ақша алып отырады. Әрі, ерекше балаларды асырап, бағып отырған аналарда 5МРП ақша алады. – Мүгедектігі бар адамдар арасында ерекше тағдырлы жандар бар ма? – Қосшы қаласы бойынша дене мүмкіндігі шектеулі жандардың арасында өнерлі жандар бар. Бірақ ол кісілер өнерін жасырады, ұялады, қымтырылады. Қарапайым спортқа да қатыспайды. Себебі, сау жүріп травма алған адамдарға психологиялық ауыр тиеді. Дене мүмкіндігі шектеулі жандардың әр қайсысының тағдыры ерекше. Әрқайсысының тағдыры әрқилы. Бұл жандардың ішінде өнерлі де өжет адамдар көп. Тек бұл тұста мынандай бәр ньюансты ескере кету керек. Тумысынан мүгедектігі бар жандар өз жағдайларын қабылдап, өнер көрсетуден көпшілік ортаға шығудан тайсалмайды. Ал, сау жүріп, белгілі бір қайғылы оқиғадан осындай жағдайдға ұшыраған жандар біршама именіп, тасада қалып жатады. Қосшы қаласында да сондай. Қаншама талантты адамдарды білемін, көпшілік алдына шығудан ұялады немесе қаламайды. – Мүгедектігі бар адамдармен сіздер қалай жұмыс жасайсыздар? Қандай жобалар бар? – Қосшы қаласы жас қала болғаннан кейін, Дене мүмкіндігі шектеулі жандарға жалпы қолайлы жағдай енді жасалып келеді. Қосшы қаласында ерекше жандарға арналған дөңгелек үстелдер ұйымдастырылып тұрады.  Жұмыс сұрап келсе, жұмыс тауып береміз.  Мүгедектігі бар адамдардың мүдделерін жан-жақты есепке алу барлық адамдардың денсаулығын қамтамасыз ету бойынша тұрақты даму мақсаттарына және денсаулық сақтаудың жаһандық басымдықтарына қол жеткізудің маңызды шарты. Мүгедектігі бар адамдарды басқа адамдармен қатар сапалы медициналық қызметтермен қамтамасыз етпей, Денсаулық сақтау қызметтерімен жалпы қамту мүмкін емес. Мүгедектігі бар адамдарды Денсаулық сақтау қызметтерімен жалпыға бірдей қамтуды қамтамасыз етуге ресурстар бөлу жеке адамдардың ғана емес, жалпы халықтың жағдайын жақсартады. – ДДҰ дене мүмкіндігі шектеулі жандарға қандай көмек көрсетеді? – ДДҰ қызметі мүгедектігі бар адамдардың тиімді медициналық қызметке әділ қол жеткізуін қамтамасыз етуге; денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдайларға дайындықты арттыру және оларға ден қою жөніндегі шаралар шеңберінде олардың мүдделерін есепке алуға және мүгедектігі бар адамдарды денсаулықтың ең жоғары қол жеткізуге болатын деңгейін қамтамасыз ету мақсатында түрлі секторларда жүзеге асырылатын халық денсаулығын қорғау жөніндегі іс-шаралармен қамтуға бағытталған. Осы мақсатқа жету үшін ДДҰ: мүше мемлекеттердің денсаулық сақтау жүйелерінің жұмысын ұйымдастыру және жоспарлау барысында мүгедек адамдардың мүдделерін есепке алуды қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерін бағыттайды және қолдайды; мүгедектік туралы деректер мен ақпаратты жинауға және таратуға ықпал етеді; нормативтік құжаттарды, оның ішінде денсаулық сақтау секторындағы мүгедектік мәселелерін неғұрлым толық есепке алу жөніндегі ұсынымдарды әзірлейді; Денсаулық сақтау жүйелерінің директивалық органдары мен қызмет көрсету ұйымдарының әлеуетін нығайтады; мүгедектігі бар адамдардың денсаулық жағдайы туралы хабардар болуын және медицина қызметкерлерінің олардың құқықтары мен қадір-қасиетін қолдауы мен қорғауын қамтамасыз ету жөніндегі стратегияларды іске асыруға жәрдемдеседі. – Әңгімелескеніңізге рақмет!