Бір мандаттық округтер бойынша сайлау елдегі саяси мәдениетті арттырудың маңызды факторы – ҚР ОСК

ҚР Орталық сайлау комиссиясының хабарлауынша, отырысқа саяси партиялардың, Сыртқы істер министрлігінің өкілдері, БКБ режимінде – облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының аумақтық сайлау комиссиялары, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты. Отырыс республикалық «Хабар», «Хабар 24», «Atameken business» телеарналарының тікелей эфирінде, сондай-ақ сурдоаудармамен тікелей трансляцияны қамтамасыз етіп өткен. Отырыста мынадай мәселелер қаралды:

1. «Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын сайлауды тағайындау туралы»;
2. «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын сайлауды дайындау және өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың күнтізбелік жоспарларын бекіту туралы»;
3. «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын сайлау жөніндегі сайлау құжаттарының нысандарын бекіту туралы»;
4. «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын кезектен тыс сайлауда шет елдер, халықаралық ұйымдар байқаушылары, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері қызметінің кейбір мәселелері туралы».

Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы Нұрлан Әбдіров отырысты ашып, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтарына сәйкес ел Президенті Қазақстан халқына 2022 жылдың қыркүйегінде арнаған Жолдауында белгілеген сайлау науқандарының кестесіне сәйкес Парламент Мәжілісі мен барлық деңгейдегі мәслихат депутаттарын сайлау науқаны басталғанын хабарлады. «2022 жылғы қарашада Президент сайлауын дәйекті өткізу, барлық деңгейдегі өкілді органдарға депутаттарды сайлау 2022 жылғы маусымда өткен референдумда азаматтардың көпшілігі қолдаған ел Конституциясын жаңарту жөніндегі республикалық референдум қорытындыларын іс жүзінде іске асырудың жалғасы болып табылады. Бүкіл сайлауды өткізу біздің саяси жүйемізді түбегейлі қайта жаңғырту қажеттілігіне байланысты және конституциялық реформаның логикасына толық сәйкес келеді. Қазірдің өзінде осы түзетулердің көпшілігі қолданысқа енгізілген. Мәселен, Республика Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын сайлау, сондай-ақ аралас сайлау жүйесіне көшу жөніндегі нормалар 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді. Аралас сайлау жүйесі аясында барлық деңгейдегі өкілді органдарға бір мандаттық округтер бойынша сайлау елдегі саяси мәдениетті арттырудың маңызды факторына және жергілікті жерлерде азаматтардың мүдделерін тікелей білдірудің пәрменді құралына айналады. Парламент Мәжілісі мен мәслихат депутаттарын сайлауды ұйымдастыру мен өткізу жөніндегі сайлау заңнамасының жаңа нормалары Орталық сайлау комиссиясының ертеңге жоспарланған екінші отырысы барысында толық қаралатын болады. Осылайша, Парламент Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын кезектен тыс сайлау жөніндегі сайлау науқаны жаңа сайлау ережелері мен нормалары бойынша өтетін болады». «Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын сайлауды тағайындау туралы» бірінші мәселе бойынша Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Сабила Мұстафина баяндама жасайды. Оның айтуынша, «Барлық деңгейдегі мәслихаттардың өкілеттіктерін мерзімінен бұрын тоқтату туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 19 қаңтардағы № 105 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясына барлық деңгейдегі мәслихаттар депутаттарының кезектен тыс сайлауын тағайындау, оның дайындығы мен өткізілуін ұйымдастыру жөніндегі шараларды қабылдау тапсырылды. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 101-бабының 3-тармағына сәйкес өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған мәслихаттар депутаттарының кезектен тыс сайлауын Орталық сайлау комиссиясы мәслихат өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату туралы Президент Жарлығының негiзiнде тағайындайды және ол мәслихаттар өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған күннен бастап екi айдан кешiктiрiлмей өткiзiлуге тиiс. Осыған орай мәслихат депутаттарының кезектен тыс сайлауын 2023 жылғы 19 наурызға тағайындау ұсынылды. Нәтижесінде Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттарын сайлауды өткізудің дәл осындай мерзімдерін орнату арқылы кандидаттарды ұсыну, тіркеу, үгіт-насихат секілді сайлау науқанын өткізудің кейбір кезеңдерін бірдейлендіруге және бюджет шығындарын айтарлықтай үнемдеуге мүмкіндік берді. Осы мәселе бойынша ОСК тиісті қаулы қабылдады. Отырыстың «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын сайлау жөніндегі сайлау құжаттарының нысандарын бекіту туралы» үшінші мәселесі бойынша Орталық сайлау комиссиясы аппаратының сайлау процесін ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі Сәуле Қозыбаева баяндама жасады. Ол хабарлағандай, «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 12-бабының 6) тармақшасына сәйкес Орталық сайлау комиссиясы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттарын сайлау және мәслихат депутаттарын сайлау жөніндегі сайлау құжаттарының нысандарын белгілейді. Орталық сайлау комиссиясының аппараты екі сайлау науқаны бойынша 53 сайлау құжатының нысанын әзірледі: Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне және мәслихаттарына. Оның ішінде, саяси партиялар бойынша сайланатын Мәжіліс депутаттарын сайлауға тікелей 12 нысан, бір мандаттық аумақтық округтер бойынша сайланатын Мәжіліс депутаттарын сайлау бойынша – 11 нысан. Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын сайлау жөнінде – сайлау құжаттарының 21 нысаны. Сайлау құжаттарының 9 нысаны бір мезгілде екі науқанға да қатысты – Парламент Мәжілісінің және мәслихат депутаттарының сайлауы бойынша. Ұсынылып отырған сайлау құжаттарының нысандары «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сәйкес науқанның нақты кезеңдерінде сайлау комиссияларының сайлау рәсімдерін ресімдеуге арналған. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына енгізілген өзгерістерді ескере отырып, бірқатар нысандар алғашқы рет бекітіледі. Ең алдымен, бұл саяси партиялардың, қоғамдық бірлестіктердің, сондай-ақ олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдар мен өкілдіктердің) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша кандидаттарды, сондай-ақ азаматтардың өзін-өзі ұсыну арқылы ұсынуымен байланысты. Сондай-ақ бұл конституциялық заңдағы партиялық тізімде әйелдер, жастар, мүгедектігі бар адамдар секілді үш санатының міндетті болуы туралы жаңа нормамен байланысты, жалпы алғанда, ол тізімге енгізілген барлық адамдардың жалпы санынан кемінде отыз пайыз құрауға тиіс. Отырыстың «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттарының депутаттарын кезектен тыс сайлауда шет елдер, халықаралық ұйымдар байқаушылары, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері қызметінің кейбір мәселелері туралы» соңғы мәселесі бойынша баяндамамен Орталық сайлау комиссиясының хатшысы Мұхтар Ерман шықты. Өз сөзінде М. Ерман Қазақстан Республикасы көптеген халықаралық ұйымдардың қатысушысы ретінде халықаралық байқау институтын ашу бойынша өз міндеттемелерін үнемі орындайтынын баяндады. Қазақстанда шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары Орталық сайлау комиссиясы төрағасының және Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің шақыруы бойынша сайлауды байқауға қатыса алады. Отырыс барысында сайлау туралы конституциялық заңға сәйкес тиісті байқау тәртібін көздейтін Орталық сайлау комиссиясының қаулысы қабылданды. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары Сыртқы істер министрлігінің ұсынуы бойынша ОСК жанында аккредиттеледі. Шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өкілі Сыртқы істер министрлігі берген аккредиттеу туралы куәлік болған кезде ғана сайлауды байқауды жүзеге асыра алады. Сонымен қатар сайлау туралы Конституциялық заң шетелдік байқаушыларды аудармашымен сүйемелдеу мүмкіндігін қарастырады. Аккредиттеуді жүргізу дауыс беру күнінен бес күн бұрын жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады, яғни, 2023 жылдың 13 наурызында сағат 18.00-де. Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Нұрлан Әбдіров барлық деңгейдегі сайлау комиссияларына «аумақтық сайлау комиссияларының мүшелері енді өз өкілеттіктерін кәсіби тұрақты негізде жүзеге асыруда. Бұл сайлау тәжірибесінің сапасына әсер етуі керек» деп ерекше атап өтті. Сайлауды ұйымдастырушылар мен қатысушыларға қойылатын негізгі талап – заңдылықты қатаң сақтау. Орталық сайлау комиссиясы алдағы сайлаудың заңдылығын, ашықтығы мен әділдігін қатаң бақылауды жүзеге асыратын болады».