Державалардың шахматы: Венгрия-Қытай «достық саясатының» астарында не бар?

АҚШ, Ресей және Қытай сынды үш ірі стратегиялық қарсыластар арасында шағын елдердегі нарық пен саяси ықпалға талас-тартыс күшейді. Қазір Еуроодақтың басқа бірде-бір елі Венгрия сияқты Қытаймен тығыз байланыста емес. Венгрия премьері Виктор Орбан мұны ел үшін экономикалық пайда деп санайды. Шынтуайтына келгенде, бұл «достық саясаттың» екінші жағы ауқымды мәселелерге әкеп тірейді.  Венгрия соңғы бірнеше жыл ішінде Қытаймен қарқынды стратегиялық серіктестік орнатты. Нәтижесінде, Будапешт ҚХР үшін Еуропалық одақтағы маңызды «қақпаға» айналды. Мысалы, Еуроодақ Гонконгтағы сайлау заңнамасына байланысты Қытайға қарсы шара қолданбақ еді, Будапешт қарардың қабылдануына екі рет кедергі келтірді. Сонымен қатар былтыр Венгрия Гонконгтың мәртебесі туралы Еуропалық резолюцияны да кері қайтарды. Ел премьері Виктор Орбан өзінің Қытайға қатысты саяси бағытын коммунистік елге деген «махаббаты» емес, прагматизммен байланыстырады. Негізінен Орбан Ресей, Орталық Азия және Қытаймен тығыз қарым-қатынас орнатуды 2010 жылдан бастаған. Яғни Қытайдың Венгрияға деген ықпалы 2010 жылы Орбан билікке оралғаннан кейін күшейді. Қызметке келе сала ол «Шығысқа ашылу» саясатын бастап, инвестиция тарту үшін Бейжің мен Мәскеуге қайрыла бастады. Үкімет ғаламдық қаржы дағдарысынан осылай шықпақ болды. Ал Будапештте қытай университетін салу келісімі Бейжіңмен жақындасудың бірден-бір көрінісі еді. [caption id="attachment_1468" align="alignnone" width="739"] Виктор Орбан және Си Цзиньпин. Фото: Global Times[/caption] Орталық Еуропаға қытай инвестициясы баяу келіп жатқанда, Орбан көп жыл бойы Бейжіңмен тығыз байланыс орнатуға тырысты. Осылайша, ол өз елінің экономикалық байланыстарын кеңейтуіне, инвестицияның жаңа көздерін табуға және 2013 жылы Венгриядағы өкілдігін жауып тастаған Халықаралық валюта қоры сияқты батыс қаржы институттарынан тәуелсіз болуға қол жеткізгісі келді. Бірақ Венгрия бұдан экономикалық пайда таба алмады: тауар айналымының өсімі болған жоқ; Қытайдан миллиардтаған инвестициялар жоспардағыдай түскен жоқ. «Достық саясаттың» астары  Алдағы уақытта Қытайдағы ең ірі электромобиль аккумуляторын өндіруші Contemporary Amperex Technology Ltd Венгрияда құны 7,34 миллиард еуро болатын аккумулятор зауытын салмақ. Қытайдың бұл бастамасын Венгрия билігі «ел тарихындағы маңызды инвестиция» деп бағалады. Венгрия неліктен CATL-дан инвестиция тартты? Әрине, кез келген адам бұл кәдімгі іскерлік шешім екенін айта алады. Сын тұрғысынан алғанда, Венгрия қытайлық компаниялардың Еуропа саясаты мен іскерлік ортасында ықпалын арттыруға жол ашты. Бейжіңнің «Бір белдеу және жол» бастамасын дамыту туралы меморандумға қол қойған Венгрия қытайлық компанияларға өз инвестициялары үшін көптеген жеңілдік ұсынған Еуропадағы алғашқы ел. Нәтижесінде соңғы екі жылда Венгрияға инвестиция құйған қытайлық компаниялардың саны арта түсті. Қазір екі ел арасындағы екіжақты сауда 2021 жылмен салыстырғанда 34,5%-ға өсті. Жақында қытайлық электромобиль шығарушы NIO Еуропадағы алғашқы зауытының тұсауын Венгрияда кесті. Негізінен мұнда ұзақ уақыт бойы ең көп инвестиция салған ел АҚШ болатын. Бірақ қазір пан-саясат және қауіпсіздік тұжырымдамасына байланысты Венгрия Қытайдың «Еуропадағы шахмат нотациясына» айнала бастады. Шындық соншалық қарапайым: соңғы онжылда Қытай экономикалық жаһанданудан ең көп пайда көрген және оған ең көп үлес қосқандардың қатарында. Бұл процеске шетелде инвестиция салып, бизнесін кеңейтіп жатқан қытайлық компаниялардың ықпалы айтарлықтай. Қытайдың Венгриядағы саясатына кедергі келтіретін «атлантиктер», «құндылықтарға негізделген дипломатияны» қалайтын АҚШ пен Батыс саясаткерлері бар. Қытайдың Венгрия экономикасына ең үлкен тікелей инвестициясы ретінде 2011 жылы BorsodChem химиялық концернін 1,2 миллиард еуроға сатып алуын айтсақ болады. Ал 2013 жылы Huawei қытайлық концерні Венгрияда маңызды аймақтық логистикалық орталық ашты. «Концерн Қытайдың пайдасына жұмыс істеп, тыңшылық жасайды және заңсыз бақылау әдістерін қолданады» деген күдікке қарамастан, Венгрия Еуропа бойынша Huawei-ге 5g ұялы байланыс желісін құруға рұқсат берген жалғыз ел. 2007-2017 жылдар аралығында Шығыс Еуропа мен Орталық Еуропа елдеріне салынған Қытай инвестициясының көлемі 13,5 миллиард долларға жеткен. Сарапшылар кішігірім елдердің Қытай несиесін алып, қарызға батуының қауіпті салдары болуы мүмкін деп санайды. 2014 жылы Қытай, Сербия және Венгрия Будапешт-Белград бағытындағы теміржол құрылысына келісті. Бұл – Қытайдың «Бір белдеу – бір жол» ірі инфрақұрылымдық жобасының бір бөлігі, Еуроодақ аймағындағы ең ірі инфрақұрылым жобасы. Осы мақсатта Венгрия Қытайдан екі миллиард еуро несие алды. Бірақ бұл мәміленің егжей-тегжейі әлі де құпия болып отыр. Мәмілеге қатысушылардың бірі – премьер Орбанның досы, Венгриядағы ең бай адамдардың қатарына енген Лоренц Месарош. Бейжіңнің ыстық ықыласына бөленіп, Батыс одақтастарының сенімінен шыға білген Венгрия осы күнге дейін сыртқы саясатында тепе-теңдікті жақсы ұстап келді. Бірақ пандемия кезінде бұл тепе-теңдікті ұстап тұру қиынға түсті. Пандемиямен күресте де Венгрия қытайлық вакцинаның 550 мың дозасын алдырған. Ал Еуропаның өзге елдері қытайлық вакцинаға тапсырыс берген жоқ. Былтыр мамырдың басында Бейжің мен Будапешт Венгриядағы Шанхай Фудань университетінің филиалын құруға келісті. 8 мың қытайлық студенттерге арналған Будапешт кампусының құны – 1,5 миллиард еуро. Элиталық университет ҚХР Коммунистік партиясы мен Қытайдың арнайы қызметтері үшін кадрлар ұстаханасы саналады.